Matematika fakulteti

 
BIOS ҳәм CMOS RAM
Пайдаланыўшылар айырым ўақытлары системаның BIOS ҳәм CMOS RAM ды айыра алмайды. Буның 
себеби Setup BIOS программасы конфигурация параметрлерин CMOS RAM ға сақлаў ҳәм орнатыў ушын 
пайдаланады. Соны айтып өтиў керек булар ҳәр қыйлы компонентлер. Әдетте BIOS системалы платаның бөлек 
микросхемасында жайласады. Буннан басқа системалы платада RTC/NVRAM деп аталатуғын ўақытты 
көрсететуғын саат ҳәм энергияға байланыссыз ядтан ибарат микросхема жайласқан. Бул микросхема ядтың 
бирнеше қосымша байтларынан ибарат ўақытты көрсететуғын цифрлы датчик болып есапланады Әдетте ол 
CMOS-микросхема деп аталады, себеби ол комплементар металлооксид ярымөткизгишлер (complementary 
metal-oxide semiconductor — CMOS) тийкарында жаратылған. 
RTC/NVRAM сыпатында бириншилерден пайдаланған Motorola MC146818 микросхемасы 64 байт ядтан 
ибарат еди, соннан 14 байт сааттың ислеўи ушын ажыратылған. Бул энергияға байланыссыз деп аталыўына 
қарамастан ток тәмийнаты өширилгенде ядта жайласқан ўақыт/сәне параметрлери жоғалып кетер еди. 
Complementary Metal-Oxide Semiconductor (CMOS) технологиясы тийкарында жаратылған микросхема электр 
энергиясын аз жумсайды, ҳәм оның ушын компьютер батареясы қуўатлылығы жеткиликли. Сонлықтанда 
микросхема CMOS RAM деп аталады. RTC/NVRAM микросхемаларының көпшилиги ушын жумсалатуғын ток 

---

56 
күши бир микроамперден (ампердиң миллионнан бир үлеси) аспайды, сонлықтан олардың ислеўи ушын бир 
үлкен емес батарея жеткиликли.
 
Заманагөй системалы платаларда 2 ямаса 4 Кбайт CMOS-яд микросхемасы орнатылған. Бул яд Plug and 
Play қурылмалары ҳаққында информацияларды сақлаў ушын пайдаланады.
PC лерде қурылмаларды орнатыў ҳәм конфигурациялаў қыйын процесс. Пайдаланыўшы қурылмаға 
үзилислерди, киритиў/шығарыў портларын ҳәм DMA каналларын яғный сол ўақытта басқа қурылмалар 
тәрепинен пайдаланылмайтуғын ресурсларды белгилеўи керек еди. Бул жумыслар қурылма орнатылған 
платадағы перемычкалар ҳәм переключателлер жәрдеминде орынланар еди. Параметрлерди надурыс 
таңлаўда қурылмалар конфликти келип шығады.
Plug and Play технлогиясы жаңа қурылмаларды орнатыў ҳәм конфигурациялаў процессин сезилерли 
жеңиллетти. Пайдаланыўшы платаны бос разъёмға орнатса, система оған зарүр ресурсларды автомат 
ажыратады.
Plug and Play технлогиясы төмендеги тийкарғы компонентлерден турады: 

Plug and Play BIOS; 

Extended System Configuration Data (ESCD – компьютердиң бос ресурсларын бөлистириў таблицасы); 

Plug and Play операцион система. 
Plug and Play технологиясын қоллайтуғын компьютерди иске қосыўда BIOS, Plug and Play 
технологиясына сәйкес келетуғын конфигурацияланған қурылманы инициализациялайды. Егер адаптер 
системада орнатылған болса, онда BIOS ESCD таблицасынан конфигурацияланған информацияны оқыйды, 
қурылманы инициализациялайды ҳәм жүклеўди даўам етеди. Егер қурылма системада биринши пайда 
болған болса BIOS ESCD дан бос ресурсларды сорайды. Оларды алып, ол жаңа қурылманы 
конфигурациялайды. Егер бос ресурслар жәрдеминде жаңа қурылманы конфигурациялаў мүмкин болмаса, 
BIOS компьютерди жүклеўди даўам етеди ҳәм конфигурациялаў менен операцион система шуғылланады. 
Барлық дурыс конфигурацияланған қурылмалар параметрлери ESCD таблицаға жазылады.