Математика ақл ва заковат

 Мактабгача таълим ёшидаги болалар билан теварак-атрофни 
ўрганиш.
Мактабгача таълим ёшидаги болалар билан ўтказилган тажрибалардан 
шуни кўриш мумкинки, болалар теварак-атрофини ориентировка қилишга 
ўрганаётганларидаёқ 
оддий 
терминлардан 
мураккаброқда, 
теварак-
атрофтерминларига ўта бошлайдилар. Уларнинг нутқларидаги «шу ерда»,
«у ерда», «мана» каби сўзлари (бирор предметникўрсатиб, айтиб) «ёнида», 
«яқинда», «ёнма-ён» каби янги терминлар билан, алмашиниши бунинг яққол 
гувоҳи бўла олади.
Бола ориентировка қилишга ўрганаётганида «ёнма-ён» сўзининг маъносига 
кейинроқ тушунади, ёки «ўртада», «орасида» кабиларни ўрганиб бўлгач, 
кейинроқ «атрофида», «четида», ёки «ёнидан», яна кейинроқ бориб бола бу 
сўзларни атрофлича тушуна бошлайди ва чап тарафдами? Ёки ўнг тарафдами? 
фарқлай бошлайди. Лекин болаларга теварак атрофни ориентировка қилишга 

---

101 
ўргатиш ишини турли йўллар ва йўлланмалар билан тушинтириш кераклигини 
унутмаслик керак.
Кичик гуруҳ 
2. Кичик гуруҳда болаларнинг эрталаб, кундузи, кечқурун ва кечаси вақт 
оралиқлари ҳақидаги тасаввури аниқланади. Сутка қисмларини кичкинтойлар 
ўз фаолиятлари мазмунининг ўзгаришига ҳамда шу вақт оралиғида ўз 
атрофларида бўлган катта ёшли кишилар фаолиятига қараб фарқ қиладилар.
Aввал кундалик тартиб, болаларнинг уйқудан туриш, эрталабки 
гимнастика, нонушта, машғулот вақтлари қатъий белгилаб қўйилганлиги ва 
сутканинг бўлаклари ҳақида тасаввур ҳосил қилиш учун реал шароитлар 
яратади.
Педагог вақт бўлагининг номини айтади ва болаларнинг шу вақтта мос 
бўлган фаолият турларини санаб чиқади. “Ҳозир эрталаб, биз гимнастика 
қилдик, ювиндик, энди эса нонушта қиламиз ёки аллақачон нонушта қилиб 
бўлдик, шуғулланиб ҳам бўлдик. Ҳозир кундуз кун. Тез орада тушки овқатни 
еймиз”.
Болалар аста секин эрта билан, кундузи, кечқурун, кечаси сўзларининг 
аниқ мазмунини тушиниб оладилар, уларга эмоционал ранг берадилар. Болалар 
ўз нутқларида улардан фойдалана бошлайдилар.