Математика ақл ва заковат

Теварак-атрофда мўлжал олиш. 
Болаларнинг атрофдаги нарсаларнинг 
ўзига нисбатан вазиятини сўз билан ифодалаш кўникмасини мустаҳкамлаш: 
ўнгда, чапда, олдинда, орқада, узоқда, яқинда. 
Болаларни кўрсатилган йўналишда мўлжал олишга, берилган шарт бўйича 
ўз ҳолати ўрнини белгилашга ўргатиш (шундай тургинки, машина ўнг 
томонингда, копток олдингда бўлсин).
У ёки бу предметни бошқа бир предметга нисбатан жойлашганлигини сўз 
билан ифодалашга ўргатиш (кучукчанинг чап томонида-қуён, кучукчанинг ўнг 
томонида - айиқча). 
Болаларни қоғоз варағи сатҳини мўлжалга олишга, қоғознинг ўнг, чап, 
юқори, паст қисмларини, ўртасини аниқлашга ўргатиш. 
Мактабгача ёшидаги болаларнинг фазовий тасаввури фаолиятнинг ҳамма 
турлари жараёнида кенгаяди ва мустаҳкамланади. Машғулотлар таркибига 

---

108 
фазода мўлжал олишга доир махсус машқларнинг киритилиши ҳам бунга 
имконият беради. Тарбиячи болаларга чапда энг баланд, ўнгда энг паст буюм 
турадиган қилиб, буюмларнинг катталиклари бўйича қўйишни таклиф қилади, 
ёки унинг ўзи столга ўйинчоқларни (ит, мушук, сигир, қўй, қуён) 
жойлаштиради ва болаларга мурожаат қилади: “Сигирнинг ёнида нима 
турганини қаранг ва айтинг. Мушукдан чапда нима турибди? Қўй қайси 
ҳайвонлар орасида турибди?” Сўнгра тарбиячи ўйинчоқларни бири-бирининг 
орқасида турадиган қилиб аралаштириб қўяди ва сўрайди: “Нима биринчи 
кетмоқда? Нимадан кейин мушук кетмоқда? Нимадан олдинда сигир кетмоқда? 
Қўйдан кейин нима кетмоқда?” ва ҳ. к. 
Болалар атрофдаги буюм орасида ўз ҳолатларини аниқлайдиган машқлар 
ҳам самарали: “Столнинг орқасида турибман, столнинг ёнида, дераза олдида 
турибман”. 
Катта гуруҳда мактабгача ёшдаги болалар қоғоз варағида мўлжал олишга 
ўргатила бошланади. Олдинги гуруҳларнинг дастурларида бундай вазифа йўқ 
эди. Тарбиячи раҳбарлигида болалар маълум 
миқдордаги буюмларни кўрсатилган йўналишда: 
қоғоз варағининг юқори, пастки қисмига, чап қисмига, 
ўнг қисмига жойлаштириш малакасини эгаллайдилар. 
Бундай топшириқлар ҳам бўлиши мумкин: варақнинг 
чап қисмига 5 та доирача; ўнгига эса 1 та ортиқ 
доирача қўй; варақнинг пастки ва устки қисмларига 8 
тадан 
учбурчак 
жойлаштир. 
Топшириқни 
бажарганидан кейин бола қандай шакллардан нечтасини жойлаштирганини ва 
қаерларга жойлаштирганини гапириб беради. Болаларни буюмларнинг қоғоз 
варағидаги, столдаги, полдаги ҳолатини белгилаш учун сўзларни тўғри, 
маъноси бўйича ишлатишга ўргатиш керак. 
Йил охирига келиб болалар ўзларига, бошқа одамларга нисбатан ўрнини 
сўзлар билан ифодалай оладиган бўлишлари керак. 
Тайёрлов гуруҳда болаларни вақт бўйича 
мўлжалга олишга ўргатиш