Matematik va tabiiy-ilmiy fanlar

(N.L.GLINKA – UMUMIY XIMYA 399-401 BETLAR)

Sulfat kislotaning elektr o’tkazuvchanligi uning tarkibidagi H₂O va SO₂ miqdorlariga bog’liq.Tarkibida 20-30% H₂SO₄ bo’lgan eritma eng yuqori elektr o’tkazuvchanlikka ega .Shu sababli akkumlyatorlarda shunday konsenratsiyali sulfat kislota eritmasi ishlatiladi , chunki shunday konsentratsiyali H₂SO₄ eritmasidan foydalanilganda akkumlyator eng kichik ichki qarshilikka ega bo’ladi.
Sulfat kislota kuchli kislotalardan hisoblanadi.U ikki negizli .Lekin uning birinchi qariyb 100% ga yaqin .
Toza sulfat kislotada murakkab muvozanat holatlari kuzatiladi.Masalan , o’z –o’zidan ionlanish :
2H₂SO4=H₂SO⁺₄+HSO₄^-
Gidratlanish va degidratlanish :
2H₂SO₄ H₃O⁺+HS₂O
2H₂SO₄ H₂O+H₂SO₇
H₂SO₄+H₂S₂O₇ H₃SO₄⁺ +HS₂0₇^- va hokazo.

Sulfat kislota molekulasida oltingugurt atomi sp³ gibridlangan holatda bo’ladi.Molekuladagi SO₄^-2 gruppa qisman siqilgan tetreadr shakliga ega. Sulfat kislota tuzlaridagi SO₄^-2 anioni esa muntazam tetraedrik shaklga ega.

Bu ionda har bir S-O bog’I elektronlar delokallanishi natijasida bir xil uzunlikka va bog’lanish energiyasiga ega bo’ladi.
(PARPIYEV , MUFTAHOV, RAHIMOV –ANORGANIK KIMYO-2003 YIL) (112-113)


Sulfat kislotaning muzlash temperaturasi uning tarkibidagi sulfat angidrid miqdoriga bog’liq bo’ladi . H₂O – SO₃ sistemasining fazalar diagrammasiga keltirilgan. Absissalar o’qiga SO₃ ning foiz miqdori va ordinatar o’qiga suyuqlanish temperaturasi qo’yilgan.



Diagrammadagi maksimum chiziqlari sulfat kislota gidratlarining suyuqlanish temperaturalarini ko’rsatadi.Masalan , H₂SO₄ monogdrati 10,38 ^oC da muzlaydi. U suv bilan azeotrop eritma hosil qiladi.
Bu azeotrop eritma tarkibida 98,3% H₂SO₄ va 1,7% H₂O bo’lib, u 338^o C da qaynaydi.H₂SO₄*H₂O -36,7 ⁰C da parchalanish bilan suyuqlanadi.H₂SO₄*4H₂O esa -25⁰C da suyuqlanadi.Konsentrlangan sulfat kislotaning solishtirma massasi d=1,84 g cm ^-3. U suv bilan har qanday nisbatda aralashadi.

XULOSA:
Bu mustaqil ish tayyorlashda kimyo faniga oid bir nechta adabiyotlardan foydalandim .Ma’lumotlarni avval yig’ib farqli tomonlarini ajrtaib oldim . Bundan maqsad ma’lumotlarini aniq ravshan holda yozishdir. Sulfat kislota anorganik kislotalar , ishqorlar , tuzlar , mineral o’g’itlar va xlor ishlab chiqarish bilan shug’ullanadigan asosiy kimyo sanoatining eng muhim mahsulotidir.
Ishlatilishining xilma xilligi jihatidan sulfat kislota kislotalar orasida birinchi o’rinda turadi.uning eng ko’p miqdori fosforli va azotli o’g’itlar olishga sarflanadi.Uchuvchan emas kislota bo’lganligi uchun sulfat kislotadan boshqa kislotalar xlorid , ftorid , fosfat , sirka kislota olishda foydalaniladi.
Neft mahsulotlari – benzin kerosin va surkov moylarini zararli qo’shimchalardan tozalash uchun ham ko’p sulfat kislota sarflanadi.Mashinasozlikda metal sirtiga boshqa metal qoplashdan oldin metall sirti sulfat kislota yordamida oksidlardan tozalanadi.Sulfat kislota portlovchi moddalar , sun’iy tola , bo’yoqlar , plastmassa va ko’pgina boshqa mahsulotlar ishlab chiqarishda ishlatiladi. Akkumulyatorlarga sulfat kislota qo’yiladi.Qishloq xo’jaligida undan begona o’tlarni yo’qotishda foydalaniladi.
Sanoatning deyarli barcha soxalarida sulfat kislota ishlatiladi , deyish mumkin . “Texnikada sulfat kislota kabi ko’p ishlatiladigan , sun’iy yo’l bilan olinadigan boshqa moddani toppish qiyin, deb yozgan edi D.I.MENDELEYEV “ОСНОВЫ XИMИИ kitobida.
Texnika qayerda rivojlangan bo’lsa , sulfat kislota o’sha yerda ko’p ishlatiladi”
FOYDALANILGAN
ADABIYOTLAR:
1.M.M.ABDULXAYEVA,
O’.M.MARDONOV-“KIMYO”-2002-yil(305-308betlar)
2.G.M.XOMCHENKO-“KIMYO”-1992-yil(192-194betlar)
3. Parpiyev , Rahimov, Muftaxov –Anorganik KIMYO-2000-yil (112-113betlar)
4.N.L.GLINKA -Umumiy XIMYA (399-401betlar)