Matematik va tabiiy-ilmiy fanlar

(G.M.XOMCHENKO-“KIMYO”-1992-yil 192-195betlar)
Sulfat kislotada suv bug’ini nixoyatda tez yutish xususiyati bor , shuning uchun u , ko’pincha gazlarni quritish uchun ishlatiladi. Ko’pgina organik moddalarga ayniqsa uglevodlar sinfiga oid organik moddalarga konsentrlangan sulfat kislota ta’sir ettirilganda bu moddalarning qorayib qolishining sababi ham sulfat kislotaning suvni yutish xususiyatiga ega ekanligidir. Suv tarkibiga kirgan vodorod bilan kislorod qanday nisbatda bo’lsa uglevodlar tarkibidagi vodorod bilan kislorod ham huddi shunday og’irlik nisbatida bo’ladi. Sulfat kislota uglevodlardan suv elementlarini tortib oladi , uglerod esa ko’mir tarzida ajralib chiqadi. Sulfat kislotaning uchuvchanligi oz bo’lganligidan boshqa ancha uchuvchan kislotalarni shu kislotalar tuzlaridan siqib chiqarish uchun doimo sulfat kislotadan foydalaniladi.
Sulfat kislota ancha kuchli oksidlanuvchi, uning oksidlash xossalari ko’pgina moddalarga ta’sir etganda namoyon bo’ladi.
Har qanday kislotada ham oksidlash xossalari bo’ladi chunki kislota tarkibida boshqa moddalardan elektronlar tortib olishga qobil vodorod ionlari bo’ladi. Masalan ruxga xlorid kislota ta’sir ettirilganda vodorod ionlari ruxining neytral atomlaridan elektronlar tortib oladi va ularni musbat zaryadlangan ionlarga aylantiradi ya’ni oksidlaydi :
Zn+2HCl=ZnCl₂+H₂
Yoki bu tenglama ionli shaklda yozilsa quyidagicha bo’ladi:
Zn+2H⁺=Zn⁺⁺+H₂
Bu xolda xlorid kislota oksidlovchi rolini o’ynaydi.
Ammo biror kislotaning oksidlash xossalari to’g’risida gapirilganda
vodorod ionlari emas balki kislota tarkibiga kiradigan elementlardan birining ya’ni odatda kislotaga kiradigan elementlardan birining ya’ni odatda kislotaga nom berishda asos qilib olinadigan elementning atomlari ko’zda tutiladi. Sulfat kislotada oltingugurt yuqori darajagacha oksidlangan holat bo’lib +6 valentlikni namoyon qiladi .
Olti valentli oltingugurtning oksidlash xossalari konsentrlangan sulfat kislota olinganidagina namoyon bo’ladi.Masalan konsentrlangan sulfat kislotaga ko’mir qo’shib qizdirilsa ko’mir oksidlanib karbonat angidridga aylanadi , sulfat kislota esa SO₂ gacha qaytariladi:
2H₂ SO₄ +C=CO₂+2SO₂+2H₂ O
Agar suyultirilgan kislota olinsa bu reaksiya bormaydi.Sulfat kislotaning metallarga ta’sir ettirilsa vodorod ioni oksidlovchi bo’ladi .Ammo bu ion faqat metallarni , masalan magniy , rux, temir, va boshqalarnigina oksidlay oladi.Vodoroddan keyin turgan metallarga masalan mis kumush simobga suyultirilgan sulfat kislota ta’sir etmaydi. Konsentrlangan sulfat kislota qizdirilganda qariyb hamma metallarni oksidlaydi ammo bunda vodorod ajralib chiqmaydi chunki bunda metallarni sulfat kislotaning dissotsiyalanmagan molekulalari oksidlaydi.
Sulfat kislota molekulalari metallning aktivligiga qarab SO₂ gacha erkin oltingugurtgacha yoki H₂ S gacha qaytarilishi mumkin.
Qo’shimcha sulfat kislota SO₂ gacha qaytariladi. Masalan:
Cu+2H₂SO₄=CuSO₄+SO₂+2H₂O
Zn+2H₂SO₄=ZnSO₄+SO₂+2H₂