Масъулияти чекланган жамияти бухгалтерия ҳисобини юритиш сиёсати

4. Бухгалтерия ҳисобини юритиш тартиби

4.1. Узоқ муддатли активлар

Узоқ муддатли активлар - бу фойдаланиш муддати бир йилдан ортиқ бўлган корхона мулки. Узоқ муддатли активларга қуйидагилар киради:

 асосий воситалар,
 номоддий активлар,
 капитал қўйилмалар,
 узоқ муддатли молиявий инвестициялар,
 узоқ муддатли дебиторлик қарзлари.

4.1.1. Асосий воситаларни ҳисобга олиш тартиби

Асосий воситаларни ҳисобга олишда Компания 5-сонли "Асосий воситалар" (2004 йил 20-январдаги 1299-сон) БҲМСнинг асосий қоидаларини, Асосий воситаларни балансдан чиқариш тартиби тўғрисидаги низомни (2004 йил 29-августдаги 1401-сон), Асосий воситаларни 1 январь ҳолатига йиллик қайта баҳолаш тўғрисидаги низомга асосланади (2002 йил 4-декабрдаги 1192-сон).

Асосий воситалар - бу Корхона уларни маҳсулот ишлаб чиқариш, ишларни бажариш ёки хизматлар кўрсатиш жараёнида фойдаланиш ёки хўжалик фаолиятини амалга оширишда узоқ вақт давомида (бир йилдан ортиқ) маъмурий ва ижтимоий-маданий функцияларни бажариш учун сақлаб турадиган моддий бойликлари.

Моддий актив (меҳнат воситалари) ишлаб чиқариш жараёнида, ишларни бажаришда ёки хизматларни кўрсатишда ёки маъмурий функцияларни амалга оширишда бир йилдан ортиқ вақт давомида фойдаланилганда ва қиймати базавий ҳисоблаш миқдорининг 50 бараваридан кўп бўлганида асосий восита сифатида таснифланади.

Кўп йиллик ўсимликларга, ерларни тубдан ободонлаштиришга, ижарага олинган асосий фондларга капитал қўйилмалар ҳар йили барча ишларнинг бажарилиши санасидан қатъи назар, ҳисобот йилида фойдаланишга сарф қилинган харажатлар миқдорида асосий воситаларга киритилади.

Асосий воситани қабул қилиш

21-сонли "Бухгалтерия ҳисоби режаси" БҲМСга (23.10.2002 й., 1181-сон) мувофиқ асосий воситаларнинг тушуми 08 "Капитал қўйилмалар" счётларида акс эттирилади.

Сотиб олиш учун компаниянинг барча харажатлари, шунингдек активни мақсадли фойдаланиш учун уни ишчи ҳолатига келтириш билан бевосита боғлиқ бўлган бошқа харажатлар (хусусан, ушбу асосий воситани ўрнатиш, ўрнатиш ва ишга тушириш) капиталлаштирилади ва фойдаланишга топшириш вақтида асосий воситанинг бошланғич қийматига қўшилади.

Кредитдан фойдаланганлик учун фоизлар бўйича харажатлар қарз капиталидан тўлиқ ёки қисман сотиб олинган асосий воситаларнинг дастлабки қийматига қўшилмайди.

Сотиб олинган асосий воситаларни тўлаш билан боғлиқ банк хизматлари, шу жумладан аккредитивни очиш, ўтказмалар ва чет эл валютасини ўтказиш учун банк комиссиясининг тўловлари, шунингдек шартномаларни тайёрлаш ва рўйхатдан ўтказиш харажатлари, асосий воситаларнинг бошланғич қийматига киритилмайди, ва давр харажатлари сифатида тан олинади.

Хорижий валютага сотиб олинган асосий воситаларнинг бошланғич қиймати уларни сотиб олишни тасдиқловчи дастлабки бухгалтерия ҳужжатларида (юк ҳужжатлари ёки юк божхона декларацияси) кўрсатилган қийматга қараб белгиланади.

Чет эл валютасига сотиб олинган асосий воситаларнинг бошланғич қиймати уларни сотиб олишни тасдиқловчи дастлабки бухгалтерия ҳужжатларида (етказиб бериш ҳужжатлари ёки юк божхона декларацияси) кўрсатилган қийматга қараб, уларни ҳисобга олиш учун қабул қилинган санадаги Ўзбекистон Республикаси Марказий банкининг курси бўйича белгиланади.

Асосий воситаларга айлантирилган капитал қўйилмалар асосий воситалардан фойдаланишдан келгуси иқтисодий фойда ошиши шарти билан уларнинг дастлабки қийматини оширади. Келажакдаги иқтисодий фойдани кўпайтирмайдиган барча бошқа харажатлар улар пайдо бўлган даврдаги харажатлар сифатида тан олиниши керак.

Асосий воситаларни тўлдириш, қўшимча жиҳозлаш, реконструктсия қилиш, модернизация қилиш ва техник жиҳатдан қайта жиҳозлаш харажатлари, улар қуриб бўлингандан сўнг, бундай объектнинг бошланғич нархини оширади, агар натижада дастлаб қабул қилинган ишлаб чиқариш самарадорлиги кўрсаткичлари ўзгарган бўлса (фойдали ишлаш муддати, қуввати, фойдаланиш сифати ва бошқалар).

Тўғридан-тўғри музокаралар (оммавий таклиф) орқали ким ошди савдосида ёки ким ошди савдосида сотиб олинган мол-мулкнинг (мол-мулк мажмуасининг) дастлабки қиймати корхонага ўтказилган ёки ўтказилиши керак бўлган қийматларнинг қиймати (мулк комплексининг баланс қиймати).

Мажбуриятлари умумий суммада кўрсатилган мустақил объектларга эга бўлган асосий воситалар учун дастлабки харажатлар ушбу суммани алоҳида объектнинг жорий қийматига мутаносиб тақсимлаш билан белгиланади.

Ишга туширилгандан сўнг асосий воситалар 01 "Асосий воситалар" бухгалтерия ҳисобварақларида акс эттирилади.