Масъул муҳаррир

10
BOSHLANG‘ICH SINFLARDA ONA TILI DARSLARIDA O‘QUVCHILARNI ADABIY 
TILDA SO‘ZLASHISHGA O‘RGATISH.
Aminova Xosiyat Xikmatovna 
Xorazm viloyati Xonqa tumani 
28- oʻrta maktab boshlangʻich taʼlim oʻqituvchisi 
Tel:[phone]
Annotasiya: ushbu maqolada nutqning ogʼzaki va yozma shaklining bir-biri bilan 
uygʻunlashtirish muammolari va uning yechimlari haqida soʻz boradi.
Kalit so‘zlar: nutq, og‘zaki nutq, yozma nutq, adabiy til, nutqiy madaniyat, o‘zbek tili.
Og‘zaki nutq nutqning asosiy qismini tashkil eta-di. O‘quvchilar og‘zaki nutq orqali 
tafakkurlarini o‘stirib boradilar. Insonning qay darajada rivojlanayotgani ham uning nutqida 
namoyon bo‘ladi. Shuning uchun o‘quvchilarning ma’naviy yetuk inson bo‘lib yetishishlarida 
so‘zning o‘rni beqiyos.
O‘quvchi qachonki og‘zaki nutqda to‘g‘ri so‘zlashni o‘rgansagina u yozma nutqda xatosiz 
yozish-ga erisha oladi. Olimlarning ta’kidlashicha, bolalar ona tili xususiyatlarini o‘rganishga 
besh yoshidayoq tayyor bo‘ladi. Demak, til qoidalariga rioya etish, so‘zlarni to‘g‘ri yozish 
va to‘g‘ri talaffuz qilishni boshlang‘ich sinflardanoq o‘quvchilar o‘zlashtirib borishlari zarur. 
Ona tili darslarida oxirida tushish qoladigan undoshlar (g‘isht, daraxt), ketma-ket keladigan 
undoshlar (katta) kabi mavzular doirasida o‘quvchilar to‘g‘ri yozish va adabiy so‘zlash 
qoidalarini o‘rganadilar. Fe’l so‘z turkumi bo‘yicha berilgan mashqlardagi fe’llarning to‘g‘ri 
yozilishi haqida o‘quvchilarga kengroq tushuncha berish orqali ularni badiiy tilda so‘zlashga 
o‘rgatish mumkin. Masalan: 4-sinf ona tili darsligining 180-betidagi 437-mashqda berilgan 
fe’llarning bo‘lishli-bo‘lishsizligi, zamon va shaxs-sonini topish bilan birga ularning aytilishi 
va yozilishiga ham alohida e’tibor qaratish zarur. Har bir insonning nutqi chiroyli, mukammal, 
talaffuzi aniq, ravon bo‘lsa, fikrlash doirasi keng, idrok qilishi ham teran bo‘ladi. So‘zlashish-
suhbat metodidan bolalar lug‘atini faollashtirishda foydalanish maqsadga muvofiqdir. Bu metod 
orqali bola lug‘atidagi so‘zlardan o‘rinli foydalanishga, gaplarni to‘g‘ri tuzishga organib boradi. 
Yosh avlod qalbida o‘z ona tili bilan faxrlanish, unga muhabbat hissini shakil-lantirish ona tili 
darsining dolzarb vazifalaridan biridir. Shu munosabat bilan o‘zbek tiliga davlat tili maqomi 
berilgan kun 21-oktabirni bayram sifatida nishonlash uchun qaror qabul qilingani bejiz emas. 
Xulosa qilib aytadigan bo‘lsak, boshlang‘ich sinflarda ona tili darslarini o‘tish jarayonida 
har bir dars mashg‘ulotlarida o‘quvchilarni o‘zbek tilining naqadar boy til ekanini uqtirib borish 
barovarida ularni adabiy tilda so‘zlashlariga alohida e’tibor qaratish lozim zero ulug‘ bobomiz 
A.Navoiy aytganlariday:
Tengriki, insonni qilib ganji roz,
So‘z bila hayvondin anga imtiyoz.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. O‘zbek tili o‘qitish metodikasi. B.To‘hliyev, M.Shamsiyeva, T.Ziyodova. Toshkent 2010
2. Ona tili 4-sinf R.Ikromova, X. G‘ulomova, Sh. Yo‘ldosheva, D. Shodmonqulova.

---

79