Масъул муҳаррир

10
INNOVATSION TA’LIM TEXNOLOGIYALARI ASOSIDA TA’LIM 
SAMARADORLIGINI OSHIRISH YO‘LLARI
Berdiyorova Muattar Habib qizi
 Jizzax shahar 6-umumta’lim maktabi o‘qituvchisi
Tel raqam: [phone]
[e-mail]
 Annotatsiya: Mazkur maqolada o‘qituvchilarni innovatsion faoliyatga tayyorlash muammosiga 
murojaat etish, jamiyatda innovatsion jarayonlar dinamikasining o‘sib borayotganligini tushunish, 
uning tahlili faqat fan va texnika erishgan yutuqlardan iborat bo‘lib qolmay, balki yangiliklar 
izlash va yaratish, kundalik hayotda tadbiq etish kabi jarayonlarni ham qamrab oladi.
 Kalit so‘zlar: innovatsion ta’lim, zamonaviy ta’lim-tarbiya, ta’limning maqsadi va mazmuni, 
pedagogik innovatsiyalar, ta’lim jarayoni, innovatsion faoliyatning funksional komponentlari. 
Ta’limda innovatsion texnologiyalardan foydalanish bo‘lajak kichik mutaxasislarning nazariy 
bilimlarini mukammal o‘zlashtirishga, ko‘nikma va malakalarini samarali shakillantirishiga 
hamda ularni amaliyotda mustahkamlashga imkoniyat yaratadi, turli modellar, modullar asosida 
o‘qitishning noan’anaviy shakl, uslub va vositalaridan foydalanishga yordam beradi.
Hozirgi kundagi jamiyat taraqqiyoti eskirgan ta’lim uslublari va dasturlari asosidagi ta’lim 
jarayonini olib borishga to‘g‘ri kelmay qoldi, ya’ni an’anaviy ta’lim texnologiyalari jamiyat 
taraqqiyoti talablariga javob bera olmay qoldi. Zamonaviy ta’limning hozirgi saviyasi ta’limda 
yangicha sifat ko‘rsatkichga erishib, yuqori samaradorlikni qo‘lga kiritishni talab etmoqda. Bu 
ta’lim jarayonini olib borish uchun innovatsion yondashuvlar ishlab chiqish deganidir. Shu sababli 
mazkur maqolada innovatsion ta’lim texnologiyalaridan foydalangan holda ta’lim samaradorligini 
oshirish yo‘llari haqidagi izlanishlarimiz natijalarini bayon qilishni maqsad qilib oldik. 
Bunday innovatsion yondashuvlar qilish muammosining dolzarbligini keying yillarda qabul 
qilinayotgan ta’lim tizimiga oid davlat hujjatlaridan ham bilsa bo‘ladi. Jumladan, “ Kadrlar 
tayyorlash Milliy dasturi “ (KTMD)da ta’lim-tarbiyaning maqsadini o‘tmishdan qolgan 
mafkuraviy qarash va sarqitlardan to‘la xoli etish, rivojlangan demokratik davlatlar darajasida 
yuksak ma’naviy va axloqiy talablar javob beradigan yuqori malakali kadrlar tayyorlash, deb 
belgilangan.
Demak, ta’limda tubdan isloh qiluvchi innovatsion ta’lim texnologiyalari har qachongidan 
zarur bo‘lmoqda, ya’ni ta’lim tarbiyaning maqsadi butunlar yangilanadi. Bu esa zamonaviy 
ta’limning mazmuni va pedagogik jarayonning tubdan yangilanishi demakdir.
Innovatsion ta’lim- bu bo‘lajak mutaxasislarni yangicha sharoitlarda (zamon talablariga xos va 
mos joylarda) ishlashga tayyorlovchi jarayon bo‘lib, u oldingi egallangan bilimlar asosida ta’limni 
takomillashtirishga erishuvni va istiqbolli yangicha yondashuvni amalga oshirishning pedagogik 
shart –sharoitlarini ta’minlovchi jarayondir. Bunda ta’limda yangicha sifat ko‘rsatkichiga erishib, 
yuqori samaradorlikni qo‘lga kiritish amalga oshiriladi va ijodkorlikka yo‘naltiriladi hamda 
ta’lim texnologiyalarini yangicha sifat bosqichiga ko‘tarish, shuningdek ta’limda zamonaviy 
yondashuvlarni amalga oshirishga shart-sharoitlar yaratiladi. 
Professor J.Xasanboyev va boshqalar tadqiqot natijalarining ko‘rsatishicha, innovatsion 
ta’limda zamon bilan hamnafas ta’lim texnologiyalarini yaratish bilan shugullanishga doimo 
imkoniyat yaratib boradi va ular innovatsion ta’lim istiqbollarini quyidagilarda deb biladilar.
“Innovatsion ta’lim istiqbollari”.
Bunda kadrlar tayyorlash tizimiga ilm-fanning uzviy ravishda kirib borishi uchun quyidagilar 
zarur bo‘ladi:
1. Ilg‘or pedagogik texnologiyalarini yaratish va o‘zlashtirish yuzasidan maqsadli innivat-
sion loyihalarni shakillantirish va amalga oshirish yo‘li bilan ilm- fanning ta’lim amaliyoti bilan 
integratsiyani ta’minlash chora tadbirlarini ishlab chiqish.
2. “ Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” ni samarali tarzda bajarilishini ta’minlash yuzasidan 
ilmiy tadqiqot ishlarini olib borish. Bunda KTMD ning maqsad va vazifalarini doimo e’tiborda 
tutish lozim.
3. Ilg‘or pedagogik va axborot texnologiyalarini joriy etish uchun o‘rta umumta’lim, o‘rta 
maxsus, kasb hunar ta’limi va oliy o‘quv yurtlarida eksperimental maydonchalar tashkil etish 

---

92
10
orqali ilmiy tadqiqot natijalarini o‘quv tarbiya jarayoniga o‘z vaqtida joriy etish mehanizmini 
ro‘yobga chiqarish.
4. Yuqori malakali kadrlar tayyorlash sifatini oshirishini rejalashtirgan holda yoshlarning il-
miy ijodiyotini har tomonlama qo‘llab quvvatlash.
5. Ta’lim muassasalaridagi ilmiy tadqiqot va ilmiy uslubiy ishlar darajasini baxolashga zamo-
naviy yondashuvni ro‘yobga chiqarish, ilmiy tadqiqotlar va texnologiyalar, ishlanmalar natijalari 
tijoratlashuvi asosida olimlarning obro‘-e’tibori va ijtimoiy maqomini oshirish.
6. Mamalakat ilm-fanining xalqaro ilmiy hamjamiyatidagi integratsiyasini faollashtirish sox-
asi va kadrlar tayyorlashni takomillashtirish maqsadida ilmiy yutuqlar va olimlar bilan o‘zaro fikr 
va tajriba almashinuv jarayonini kuchaytirish.
Innovatsion ta’limda, ta’limning maqsadi, mazmun- moxiyati, belgilari, tamoyillarining inno-
vatsion usullarini tanlash, to‘plash, qo‘llash usullarini va ulardan foydalanishga uslubiy tavsiyalar 
tizimini yaratish tushuniladi. Bular orqali bo‘lajak kichik mutaxasislarda shakllanadigan xislatla-
rini hosil qilish jarayonini ifodalovchi ta’lim tarbiya jarayonini sifat jihatlarini takomillashtirib, bu 
soxada yuqori samaradorlikka erishishni tushunish mumkin.
Demak, innovatsion ta’lim keng qamrovli, ko‘p qirrali, murakkab va ijodiy tashkiliy-pedagogik 
faoliyat bo‘lib, uning yordamida ta’lim jarayonining istiqbolli va samarali uslubiyatini yaratish 
mumkin. Bunda ta’limda ezilarli ijodiy samaralar beruvchi yangilik kiritish asosiy maqsad xisob-
lanadi. Qayd etilgan maqsadni amalga oshirish esa yangi konsepsiyalar, DTS, alternativ o‘quv reja 
va dasturlari, o‘qitishning axborotli texnologiyalarini joriy etishning davlat dasturlari, o‘qitishning 
axborotli texnologiyalarini joriy etishning davlat dasturlari, INTERNET tarmog‘iga chiqish va 
masofaviy ta’limni joriy etish bo‘yicha davlat rejasi va dasturi shuningdek, xozirgi zamon talablari 
asosidagi yangi o‘quv muassasalari va shu kabi yo‘nalishlarni yanada jonlantirishlarga bog‘liq.
Umuman olganda innovatsion ta’limni xayotga tadbiq etishning tashkiliy asoslari quyidagi 
yo‘nalishlar bo‘yicha olib boriladi:
- Innovatsion ta’lim texnologiyalarini yig‘ish;
- Innovatsion ta’lim texnologiyalarini tanlash;
- Pedagogik innovatsiyalarini joriy qilishga tayyorlash;
- Pedagogik innovatsiyalarni joriy etish.
Bunda asosan pedagogik innovatsiyalarning rivojlanish mexanizmlariga alohida e’tibor berila-
di.
Innovatsion ta’lim texnologiyalarining umumiy tavsifidagi komponentlar va ularning funk-
sional vazifalaridan ma’lumki ular samaradorligini oshirishga mustaxkam asos bo‘la oladi. Shu 
sababli ham ularni amaliyotga joriy etish istiqbolli pedagogik samaralarini beradi.
Tadqiqotchilarning qayd etishicha “ Innovatsion faoliyatning funksional komponentlari-bu 
shunday mantiqiy tartib bo‘lib unda yangilikka ehtiyoj paydo bo‘ladi; maqsadni aniqlash, qaror 
qabul qilish, konsepsiya qurish va uni ro‘yobga chiqarish variantlari, yangilikni kiritish, natijalarni 
kuzatish amalga oshiriladi. Innovatsion faoliyat funksional komponentlarning har biri yangilikni 
amalga oshirish bosqichlaridan iborat bo‘lgan pedagogik vazifalarni hal etish algoritmidan iborat.
Funksional komponentlarni ro‘yobga chiqarish bosqichma-bosqich amalga oshiriladi. Birinchi 
bosqichda axborot taxlil qilinadi va qayta ishlanadi. Bu bosqichning muhim vazifasi innovatsion 
muxitni yaratishdir. Ikkinchi bosqichda muammoni shakllantirish, maqsadni aniqlash, maqsadga 
erishish, sharoitlarini aniqlash va muammoning mumkin bo‘lgan yechimlari, yechimlardan kelib 
chiqqan oqibatlarni baxolash, bazifalarni hal etish tartibi va metodlarini ishlab chiqish natijalarini 
baxolash yuzasidan qaror qabul qilinadi. Keying bosqichlarda mualliflik konsepsiyasini tadbiq 
etish imkoniyatlari taxlili, ta’lim tarbiya natijalari va oqibatlari loyihalanadi”
Bu boradagi olib borilgan ko‘p yillik izlanishlarimiz natijalari ulardan amaliyotda foydalanish 
uchun quyidagi tavsiyalarga amal qilish lozim ekanligini ko‘rsatadi:
- ta’lim soxasidagi davlat me’yoriy hujjatlardagi qonun, qoida, nizomlar va shu kabilarga e’tibor 
berish;
- innovatsion ta’lim texnologiyalari soxasidagi malumotlarni to‘plash, saqlash, qayta ishlash va 
uzatishga tayyorlash orqali ularni axborot ko‘rinishiga keltirish;
- shakllantirilgan axborotlarni qralayotgan soxaning maqsad va vazifalarini e’tiborga olgan 
xolda tizimlashtirish;
- pedagogik innovatsiyalarning joriy etilishi bo‘yicha axborot tizimini yaratish va undan keng 
mutaxasislar ommasini tanishtirishga erishishning tezkor usullaridan foydalanish;

---

93
10
- telekommunikatsiyalar va axborotlar bazasini yaratish;
- pedagogik innovatsiyalar bo‘yicha kompyuter global tarmog‘ida saytlar ochish va undan foy-
dalanish ko‘lamini kengaytirish va h.k.
Shuning bilan birga qayd etish mumkin, ilmiy uslubiy jihatlarga asoslanib tanlangan innovat-
sion ta’lim texnologiyasi ta’lim beruvchi amalioy faoliyati samaradorligini, ta’lim oluvchilarning 
shaxsiy rivojlanishi va o‘quv yurtlari ta’limiy intellektual salohiyatini sezilarli darajada oshiradi. 
Demak, ta’lim jarayoniga kiritilayotgan innovatsion texnologiyaga ta’lim jarayoni samaradorligi 
va sifatiga ijobiy tasir qilar ekan. 
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:
1. O‘zbekiston Respublikasi Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi. Oliy ta’lim. 
2. Yunusova D. Bo‘lajak o‘qituvchilarning innovatsion faoliyatga tayyorlash nazariyasi va 
amaliyoti. Toshkent “Fan” 2009, 150 b
3. Xasanboyev J, Xaydarov M. Pedagogika fanidan izohli lug‘at. Toshkent “Fan va 
texnologiya”, 2009. 672 b.

---

94