Масъул муҳаррир

10
MATEMATIKA DARSLARIDA MANTIQIY MASALALARDAN FOYDALANISH
Shermatova Shoira Ortiqaliyevna,
Namangan viloyati Pop tumani XTBga qarashli
9-umumiy o‘rta ta’lim maktabi matematika fani o‘qituvchisi
Annotatsiya: Ushbu maqolada matematika darslarida mantiqiy masalalar, rasmli masalalarning 
o‘rni yoritilgan.
Kalit so‘zlar: Matematika, mantiqiy masala, kuzatuvchanlik, tafakkur.
Mamlakatimizda o‘quvchilarlarning komil inson bo‘lib yetishishi, ularning jismonan sog‘lom 
va aqlan yetuk bo‘lib yetishishini ta’minlash davlatimiz siyosatining ustuvor yo‘nalishlardan 
biriga aylanmoqda. 
Bugungi kunda barcha sohalar kabi ta’lim tizimida ham zamon talablari darajasi o‘zgarishlar, 
islohotlar amalga oshirilmoqda. Rivojlangan davlatlar tajribalari o‘rganilmoqda va bosqichma-
bosqich tatbiq qilib kelinmoqda. Bunday tajribalar ta’limga katta e’tibor berish kerakligini, 
o‘quvchilarni matematik tafakkuri, kuzatuvchanligi va mantiqiy fikrlashini oshirish muhimligini 
ko‘rsatmoqda. 
Bunday natijalarga erishish uchun esa pedagoglarning, hususan matematika fani 
o‘qituvchilarining o‘rni beqiyos. 
Matematika darslarini o‘qitishda o‘quvchilarni bilim samaradorligini oshirish, ularni mantiqiy 
fikrlashini va tasavvur doirasini kengaytirish uchun qator o‘zgarishlar kiritishimiz kerak. Jumladan, 
geometriya darslarida masalalar ko‘proq tayyor chizmalar asosida berilsa, o‘quvchini masala 
yechish tezligi oshadi, tasavvur doirasi kengayadi.
Darsliklarning har bir bobi yakunida mantiqiy fikrlashga, kuzatuvchanlik sinoviga, axborotlarni 
tahlil qilishga doir jahon standartlariga mos testlar berilsa, testlar qiyinlik darajasiga qarab 5 balli, 
4 balli, 3 balli qilib ajratilsa va bu testlar uchun rejada yetarlicha soatlar ajratilsa maqsadga muvofiq 
bo‘lar edi. O‘quvchilarni bilimlarini nazorat qilish uchun chorak ohirida online testlar o‘tkazilsa, 
bu testlarni haqqoniy va shaffofligini ta’minlangan holatda yuqori natijalarga erishgan o‘quvchilar 
taqdirlanib borilsa o‘quvchilarni fanga bo‘lgan qiziqishi yanada oshar edi. 
Matematika fani aniq fan hisoblanadi. Shuning uchun bu fanni samaradorligini oshirishda ko‘p
gapirish yoki ko‘plab jozibador ko‘rgazmalarni ko‘paytirish emas, balki o‘qituvchi o‘quvchilarga 
berilgan masalani avvalo tushunishishi kerakligini, berilgan qiymatlar to‘g‘ri qo‘llab masala 
yechimiga olib boruvchi yo‘lni topa olishi kerak. Matematikada yigirmata masalani bir xil usulda 
bajargandan bir masalani yigirma xil usulda bajarish yaxshi natija beradi.
O‘quvchini mantiqiy masalani yecha olishi uning yoshiga emas, fikrlash doirasiga bog‘liq 
bo‘ladi. Shuning uchun darsdan tashqari maktab o‘quvchilari o‘rtasida ham tanlovlar o‘tkazib 
borish maqsadga muvofiq.
Masala: Poldagi quyonchaning eng baland nuqtasidan stol ustidagi o‘yinchoq mashinaning 
eng yuqori nuqtasigacha bo‘lgan masofa 110 cm ni tashkil etadi. Shu polda yotgan o‘yinchoq 
mashinaning eng yuqori nuqtasidan shu stoldagi quyonchaning eng baland nuqtasigacha bo‘lgan 
masofa 150 cm ni tashkil etadi. Stolning balandligi necha cm ga teng?
Yechish:
1-usul. Quyidagicha belgilash kiritamiz:
mashina balandligi – m
quyonning balandligi – q
stolning balandligi - s

---

613
10
Tengliklarni qo‘shib yuboramiz, va quyidagiga erishamiz:
2s=260. Bundan s=130 ekanligini topamiz.
Javob: stolning balandligi 130 cm ga teng.
2-usul. Rasmni kuzatish natijasida ko‘rinib turibdiki, stol balandligidan quyon balandligini 
ayirib, mashina balandligini qo‘shish natijasida 110 cm, stol balandligidan mashina balandligi 
ayirilib, quyon balandligi qo‘shish natijasi esa 150 cm ekan. Agar biz ikkala natijani qo‘shib 
yuborsak, stol balandligi, yetishmayotgan mashina va quyon balandliklari bir-birini to‘ldirib 
stol balandligini ikki barobarini tashkil qiladi. Stol balandligi esa (110+150):2=130 (cm) ga teng 
bo‘ladi.
Shuni ta’kidlash lozimki, kuzatuvchanlikni va mantiqiy fikrlashni talab qiladigan bunday 
masalalar o‘quvchilarni matematik fikrlashini oshirishda yordam beradi. O‘quvchi tafakkurini 
o‘stiradi, mustaqil fikrlashga o‘rgatadi. Zero, barkamol avlod tarbiyasijamiyat madaniy ma’rifiy 
taraqqiyotining, millat ma’naviy kamolotining muhim belgisidir.

---

614