Масъул муҳаррир

10
BOSHLANG‘ICH TA’LIMDA O‘QITUVCHILARNING O‘ZINI RIVOJLANTIRISH 
JARAYONI
Qodirova Dilafruz Tolibovna
Qiziltepa tumani 41- maktabning 
boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi [e-mail] 
Telefon: [phone]
Annotatsiya: Ushbu maqolada o‘qituvchilar o‘z ustida ishlash uchun fanlari bo‘yicha 
tavsiyalar berilgan bo‘lib, ularning na’munali bilim berishdagi ahamiyati katta hisoblanadi. 
Foydali bilimlarni uzluksiz o‘zlashtirishi natijasida ta’lim sifatini oshira olishi haqida ma’lumotlar 
berilgan.
Kalit so‘zlar: Matn bilan ishlash, nutq, badiiy o‘qitish, intonatsion norma, og‘zaki nutqni 
takomillashtirish, o‘qish ko‘nikmasi.
Matn bilan ishlashda, Davlat Ta’lim Standarti talablariga muvofiq, o‘qituvchilar bilimlarini 
baholashni o‘rganishi kerak: 
•
o‘qilgan matnga nisbatan baho va nuqtai nazarini ifoda etish; matnning mazmunini, til 
xususiyatlarini va tuzilishini baholash; 
•
matndagi rasmli seriyalarning o‘rni va rolini aniqlash; 
•
mavjud bilimlarga, hayotiy tajribaga asoslanib, o‘qilganlarning to‘g‘riligini shubha ostiga 
olish, olingan ma’lumotlarning, axborot bo‘shliqlarining noaniqligini aniqlash va bu bo‘shliqlarni 
to‘ldirish yo‘llarini topish; 
•
o‘qilgan yoki eshitilgan matnni muhokama qilishda o‘quv muloqotida ishtirok eting. 
Shu bilan birga, o‘qituvchilar o‘rganish imkoniyatiga ega bo‘ladilar: turli nuqtai nazarlarni 
taqqoslash; muallifning pozitsiyasini o‘z nuqtai nazari bilan taqqoslash; bir yoki bir nechta 
manbalar bilan ishlashda ishonchli (qarama-qarshi) ma’lumotlarni ochish. 
Badiiy o‘qitish bo‘yicha yillar davomida o‘qish ko‘nikmalarini o‘zlashtirish usullari 
o‘zgarmoqda: birinchidan, so‘z va iborani (butun so‘z bilan o‘qish) ichida yaxlit (sintetik) 
o‘qish texnikasini rivojlantirish davom etmoqda; bundan keyin so‘zlarni jumlalarga intonatsion 
birlashtirish usullari shakllantiriladi. O‘qish tezligi oshadi (ravon o‘qish), o‘qish asta-sekin o‘qish 
mazmunini takrorlash bilan tanishadi. O‘qituvchilar asta-sekin o‘qish va o‘qishni tushunishning 
oqilona usullarini, o‘qish orfoepik va intonatsion normalarini, so‘zlar va jumlalarni o‘rganishadi, 
matnlarni o‘qishning har xil turlarini (tanlab olish, tanishtirish, o‘rganish) o‘zlashtiradilar va aniq 
nutq vazifasiga muvofiq foydalanadilar.
Erkin, ma’lumotli o‘qish ko‘nikmalarini shakllantirish bilan bir qatorda, o‘qilganlarning 
ma’nosini tushunish, asosiy narsani umumlashtirish va ta’kidlash qobiliyatini rivojlantirish 
bo‘yicha maqsadli ishlar olib borilmoqda. O‘qituvchilar ekspressiv o‘qish usullarini o‘rganadilar.
Og‘zaki nutqni takomillashtirish (tinglash va gapirish qobiliyati) o‘qishni o‘rganishga parallel 
ravishda amalga oshiriladi. Suhbatdosh tomonidan bayonotni yoki o‘qishni qabul qilish, nutq 
bayonining maqsadini tushunish, eshitilgan yoki o‘qilgan asar haqida savol berish, o‘z nuqtai 
nazarini ifoda etish qobiliyati yaxshilanadi. Muloqotning samarali shakllari, nutq odob-axloq 
formulalari o‘quv va maktabdan tashqari aloqa sharoitida o‘zlashtiriladi. Odamlarning milliy 
odob-axloq qoidalari va aloqalari bilan tanishtirish adabiy (folklor va klassik) asarlar asosida 
amalga oshiriladi. O‘qituvchilarning monologik nutqi takomillashtirilmoqda (muallif matniga, 
taklif etilgan mavzuga yoki muhokama qilinadigan muammoga), faol lug‘at maqsadli ravishda 
to‘ldirilmoqda. O‘qituvchilar o‘qigan yoki eshitgan asarlarini qisqa, tanlab va to‘liq takrorlashni 
o‘zlashtiradilar.
Badiiy o‘qishni o‘rganish natijasida boshlang‘ich umumiy ta’lim bosqichida o‘qituvchilar 
adabiy, o‘quv, ilmiy va kognitiv matnlarni, ko‘rsatmalarni o‘qish jarayonida matnlarda mavjud 
bo‘lgan ma’lumotlar bilan ishlash bo‘yicha boshlang‘ich ko‘nikmalarga ega bo‘ladilar.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Материалы сайта: «Фестиваль педагогических идей «Открытый урок»: 
festival.1september.ru (Издательский дом «Первое сентября»)

---

553