Масъул муҳаррир: академик Т. Н. Долимов, г м. ф д., проф

Иқлими. 
Архей ва эрта протерозойда бошланган иқлим 
зоналлиги, эҳтимол, кечки протерозойда ҳам сақланган. Қутб ўлкалари, 
кечки протерозой моренналарининг топилишига қараганда, Жанубий-
Ғарбий Африкани кўп вақтлар эгаллаб турган. Вақти-вақти билан совуқ 
иқлим Сибир, Жанубий Америка, Австралия ва Европада кузатилган. 

---

495 
Илиқ иқлимли минтақалар Тетис океани соҳиллари бўйлаб чўзилган. 
Рифей вақтининг типик ландшафти бўлиб майда тепаликларга эга 
бўлган саҳроли континентал текисликлар ҳисобланган. Текисликларни 
тоғлар ўраб турган. Нисбатан саёз океан ва денгизларда ороллар 
архипелаглари кўп бўлган. Органик ҳаёт сувли ҳавзалардагина 
ривожланган. 
Кечки протерозойдаги муҳим хусусият бўлиб Ер атмосферасида 
эркин кислороднинг пайдо бўлиши ва карбонат ангидрит миқдорининг 
кескин камайиб кетиши ҳисобланади. Атмосферанинг тахминан 30 км 
баландлигида тўпланган озон (0
3
) қатлами ҳам шаклланган. Аста-секин 
қисқа тўлқинли ультрабинафша қуёш радиациясини 97 % гача тутиб 
қолувчи озон «экрани» вужудга келган. Океан сувларининг шўрлиги 
ошган ва ҳозирги қийматига етган. Буларнинг барчаси Ернинг кейинги 
геологик тарихидаги босқичларда органик ҳаётнинг гуркираб 
ривожланишини белгилайди. 
Органик дунёси.
Кечки протерозойнинг ҳайвонот дунёсидан 
баъзи умуртқасиз ҳайвонлар: булутлар, археоциатлар, кавакичлилар 
(отувчилар), чувалчанглар, содда игнатанлилар маълум. Энг яхши 
сақланган ҳайвон қолдиқлари Жанубий Австралиянинг Эдиакарий 
районида топилган. Венд ёшидаги гилларда медузалар (13 тур), 
маржонлар (4 тур), чувалчанглар (5 тур), моллюскалар ва 
игнатанлиларни эслатувчи систематикаси номаълум организмларга 
мансуб бўлган 150 нусхадан ортиқ акснусҳалари ва тамғалари 
(эдиакарийли фауна) топилган (198,199 - расмлар). Яхши даражада 
сақланган айнан шунга ўхшаш фауна Оқ денгизнинг соҳилларида 
кузатилади. Чувалчангларнинг найчалари, погонофора ва оддий 
ҳайвонларнинг скелетлари ҳам маълум. 

---

496