Масъул муҳаррир: академик Т. Н. Долимов, г м. ф д., проф

Шельф ётқизиқлари
(ёки сублиторал) ўзининг турли - туманлиги 
билан фарқ қилади ва чўкинди ҳосил бўлиш жараёнларининг ранг - 
172-расм. Мангр ботқоқлиги.
www//saga.ua 

---

435 
баранглигини акс эттиради. Булар гидродинамик режим, бирламчи 
материаллар манбасининг турличалига, ҳавза тубининг рельефи, 
организмаларнинг таркиби ва миқдори ва бошқалардан иборат. 
Шельфда терриген, органоген ва хемоген чўкиндилар тўпланади. 
Терриген чўкиндилар
шельфда кенг тарқалган, уларнинг асосий 
манбаи бўлиб дарёлар ҳисобланади. Қояли соҳилларда фаол абразия 
жараёнлар ҳам кечади (173-расм). Тўлқинлар таъсирида бўлакли 
материаллар сараланади. Соҳил ёни-да дағал бўлакли мате-риал 
тўпланади, денгиз ичига қараб материалларнинг ўлчамлари ғўлак-
гравий-қум-алеврит-гил қаторида кичрайиб боради. 
Шиддатли тўлқин натижасида қирғоқ жинсларидан уваланиб 
тушган барча синиқ материаллар соҳилнинг саёз жойларида тўпланади. 
Бу материаллар тўлқиннинг доимий таъсирида бўлиб, думалоқланади, 
силлиқланади ва катта - кичиклигига кўра сараланади (174, 175-
173-расм. Денгиз соҳилидаги абразия жараёнлари.
 
www//saga.ua 

---

436 
расмлар). Тўлқин келтирган қум ва шағал уюмлари қирғоқ бўйлаб унга 
параллел ҳолда жойлашади ва 
қирғоқбўйи ғови
деб аталади (176, 177-
расмлар). Соҳил ғовлари орасида қум ва шағаллардан ташқари, денгиз 
ҳайвонларининг чиғаноқлари ҳам учрайди 
174-расм. Соҳил ғўлактошлари. 
175-расм. Соҳил ғўлактошлари. 
Ясси 
аккумулятив 
қумли 
соҳилларда 
шельфнинг 
кенг 
майдонларида сараланган қумлар тўпланган бўлади. Иллар одатда 
шельфдаги ботиқликларда, ёпиқ кўрфазларда тўпланади.