Масъул муҳаррир: академик Т. Н. Долимов, г м. ф д., проф

 
129- расм. V шаклидаги водий.
 
 
130-расм. U шаклидаги водий.
Гранд Каньон Колорадо дарёси фаолияти туфайли ҳосил бўлган, 
кенглиги 29 километрга боради, сув сатҳи бўйича эса бир километрга 
яқин. 
Буюк Каньон
нинг узунлиги 446 километр бўлиб, чуқурлиги 1600 
метрни ташкил этади. 
Буюк Каньон
нинг шаклланиши тектоник ҳаракатлар ва Колорадо 
платосининг кўтарилиши билан боғлиқ. Шу туфайли дарёда оқим 
тезлиги кучайган, оҳактошлар ва қумтошлардан иборат тубини ювиб, 
чуқурлатиш эрозияси туфайли ҳозирги кўринишини олган (қранг: 127-
расм). Бундай йирик каньонга Жанубий Америкадаги Фиш-Ривер 
коньонини ҳам мисол қилиб кўрсатса бўлади. У бутун оқими давомида 
меандр ҳосил қилган (131-расм). 
Дарёлар гидродинамик режими бўйича тоғ ва текислик дарёларига 
бўлинади. 
Тоғ дарёлари
. Тоғли ҳудудларда дарё ўзани оқим тезлигининг 
юқорилиги туфайли асосан тўғри чизиқли ва водийси тор бўлади. 
Бунинг асосий сабаби чуқурлатиш эрозиясининг фаоллигидир. Ўзан ва 
бутун водийда тўпланган аллювиал жинслар барқарор эмас, баъзан 
ювилиб туради. Эрозияга учрайдиган туб жинсларнинг каттиқ ёки 

---

354 
юмшоқлиги дарё водийларининг шу жойда бирмунча кенгайиши, 
торайиши ва бурилишига олиб келиши мумкин. 
Водийларнинг 
кенгайган 
жойларида дарё ўзани тармоқланиши, 
кам эгриликдаги меандр ҳосил қилиши, 
такомиллашмаган қайрга эга бўлиши 
мумкин. 
Текислик 
дарёлари.
Уларда 
асосан ён эрозия кучли ривожланган 
бўлади. Водийнинг кўндаланг кесмаси U 
ҳарфига 
ўхшайди, 
тоғорасимон, 
яссиланган, кенг супали шакллардан 
иборат бўлади.
Текисликларда 
дарё 
оқимлари 
тўғри 
чизиқли, 
меандрли 
ёки 
тармоқланган бўлиши мумкин. Текислик 
дарёларининг 
буралиб 
- 
буралиб 
оқишини 
меандр
(Кичик Осиёдаги 
Меандр 
дарёси 
номидан 
олинган) 
дейилади (132-расм).
Меандрлар 
меандрланиш 
қамбарини 
ҳосил 
қилади. 
Улар 
бурилишининг ташқи ёйида ўзан қирғоғи 
ювилиб боради ва ички ёйида қумли қошлар (косалар) ҳосил бўлади. 
Оқимнинг тармоқланиши туфайли оқим бўйича чўзилган қум ороллари 
шаклланади. 
Вақт ўтиши билан текислик юзасида меандрланиш қамбарининг 
миграцияси содир бўлади. Бу жараён оқим келтирган чўкинди