Масъул муҳаррир: академик Т. Н. Долимов, г м. ф д., проф


Дарё водийларининг тузилиши



Download 22,52 Mb.
Pdf ko'rish
bet152/277
Sana02.03.2022
Hajmi22,52 Mb.
#478427
1   ...   148   149   150   151   152   153   154   155   ...   277
Bog'liq
Umumiy Geologiya

15.2. Дарё водийларининг тузилиши 
 
Ўзан сув оқимлари ўзининг геологик фаолиятида 
дарё 
водийларини
ҳосил қилади. Дарё асосий дарё ва унинг ирмоқлари, 
ирмоқларининг сойлари, сойларининг жилғаларидан таркиб топган 
тизимни ташкил этади. Дарё тизими эгаллаган майдон 
дарё ҳавзаси
дейилади. Дарё ҳавзалари бир-биридан сувайирғичлар билан 
чегараланади. 
Ўзан.
Ўзан деб дарё водийсининг сув оқаётган чуқур қисмига 
айтилади. Дарёларнинг кўп қисми меандр ҳосил қилиб оқади. 
Меандрлар планда турлича шаклда бўлиши мумкин. Дарё ўзанининг 
водий тубида илон изи ҳосил қилиб оқиши дарё қирғоқларидан 
бирининг ювилиши ва иккинчисида ётқизиқлар ётқизилиши ҳисобига 
амалга ошади. 
Қирғоқ ювилишининг фаоллиги оқим ўзагининг қирғоққа ёндошув 
бурчаги (ва оқимнинг энг юқори тезлиги) қанча катта бўлса, ювилиш 
тезлига ҳам шунча катта бўлади. Тўғри чизиқли ўзанларда оқим ўзаги 
унинг марказий қисмида жойлашган бўлади, қирғоқ томон тезлик 
сусайиб боради. Бундай шароитларда қирғоқ ювилмайди. 


347 
Қирғоқнинг ювилиш тезлиги водий шаклланган тоғ жинсларининг 
мустаҳкамлигига боғлиқ. 
Қаттиқ тоғ жинсларидан оқиб ўтаётган дарёларда оқим ўлчамига 
боғлиқ бўлмасдан қирғоқнинг ювилиш тезлиги кескин пасаяди. 
Қирғоқнинг энг юқори ювилиш тезлиги Амударёда қайд этилган бўлиб, 
йилига 1000-1200 м ни ташкил этади. Амударё қирғоғининг ювилиши 
сутка ва ҳатто соатлар давомида ўзгариб туради. 
Қайир.
Дарёнинг вақти - вақти билан сув босадиган қирғоқларини 
қайирлар деб аталади. Улардаги тўпланадиган ётқизиқлар узан 
фациясиникидан анчагина майдалиги билан фарқ қилади ва ўзига хос 
текстура ва структурага эга бўлади. Қайир ётқизиқлари асосан 
сараланмаган алевролитларда, пело-алевритлардан ва гиллардан иборат 
бўлади. Қайирларда ботқоқликлар ва тўқайзорлар ривожланади. 
Қайирлар қуруқликнинг 3 % га яқинини ташкил этади, аммо 
уларнинг инсон ҳаётидаги аҳамияти жуда катта. 
Қайирлар узоқ вақт давомида кечадиган ён эрозия босқичида 
шаклланади. 
Оқим тўлиқ бўлган вақтларда сув ўзанидан тошиб, бутун водийни 
қоплаб олади ва қайирларда ҳам чўкинди тўпланади. Бунда майда 
алевритли, гилли ва қумли материал чўкмага ўтади.

Download 22,52 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   148   149   150   151   152   153   154   155   ...   277




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish