Масъул муҳаррир: академик Т. Н. Долимов, г м. ф д., проф

82-расм. Вулкан бомбаси. 
www.ekosystema.ru 
83-расм. Вулкан лапилласи. 
www.ekosystema.ru 

---

257 
км
3
, Таравера вулканидан (Янги Зеландияда) 1886 йилда 1,5 км
3 
чақиқ 
жинслар отилиб чиқиб, кратер атрофига тўпланган. 
Вулкан кратеридан отилиб чиқадиган жинслар турли масофаларга 
тарқалиб кетади. Йирик жинслар кратердан 500 м дан 10 - 20 км гача, 
қум 200 - 300 км гача, кул ва чанг 600 - 700 км ва ундан ҳам узоққа бориб 
тушиши мумкин. 
84-расм. Вулкан қуми. 
www.ekosystema.ru 
85-расм. Вулкан кули. 
www.ekosystema.ru 
10.4. Вулкан турлари 
 
Вулкан жараёнларини ва маҳсулотларини муттасил кузатиш ва 
текшириш натижасида таркиби ҳар хил эканлиги аниқланган. Отилиб 
чиқаётган 
вулкан 
маҳсулотларининг 
миқдори, 
маҳсулотлари 
турларининг нисбати (газ, суюқ ёки қаттиқ) ва лаванинг қовушоқлиги 
бўйича вулкан отилишининг гавай (эффузив), стромболи (аралаш), 
гумбазли (экструзив) турлари ажратилади.Гавай тури. Бунга Гавай 
оролларидаги ва Исландиядаги вулканлар киради. Гавай оролида бир 
қанча вулкан кратерлари бор. Масалан, Хуалалаи (2521 м), Мауно - Лоа 
ва бошқалар ер ёриғи устида жойлашган. Улар орасида энг 

---

258 
баланди Мауна - Лоа вулкани бўлиб, денгиз сатҳидан 4366 м баланд. 
Бу вулкан 1843 йилдан бошлаб 1896 йилгача ҳар 2-3 йилда, баъзан ҳар 
йили отилиб, ўзидан ва ён ёриқларидан оливинли базальт лава 
чиқариб турган.
Исландиядаги сўнмаган вулканлардан Кодлоуттадингия (1180 м) 
бор. Маҳсулоти ва ҳаракати билан бошқа вулканлардан фарқ қилади. 
Вулкандан ҳарорати 1200°С га етадиган суюқ
 
базальт лава оқиб 
чиқиб туради (86-расм). Бу хил вулканлардан бомба, кул чиқмайди ва 
улар портламайди. Бундай вулканларнинг маҳсулоти қават - қават 
бўлиб ётади, уларнинг конуслари қотган лава қатламларидан иборат 
бўлиб, юзасининг қиялиги 5 - 8° га боради, тепадан қалқонга ўхшаб 
кўринади. Шунинг учун уларни баъзан 
қалқонли вулкан 
деб ҳам аташади.
Гавай туридаги ҳаракатдаги вулканларининг кратерида камроқ 
миқдорда газга эга бўлган суюқ лава бўлади. У кратерда қаттиқ