Масъул муҳаррир: академик Т. Н. Долимов, г м. ф д., проф

Қаттиқ вулкан маҳсулотлари
вулкан бомбалари, лапиллилари, 
вулкан қуми ва кулидан иборат бўлади. Вулкан ҳаракати вақтида улар 
кратердан 500-600 м/c тезликда отилиб чиқади. 
Вулкан бомбалари
- ўлчами кўндалангига бир неча сантиметрдан 1 
м ва ундан ортиқ бўлган қотган лаванинг парчаларидир (82-расм). 
Уларнинг массаси бир неча тоннани ташкил этиши мумкин (79 йили 
Везувийнинг отилишида вулкан бомбаларининг массаси ўнлаб 
тонналарни ташкил этган). Улар портлаш орқали кечадиган вулкан 
ҳаракати вақтида магма таркибидаги газларнинг жуда тез ажралиб 
чиқиши туфайли ҳосил бўлади.
80-расм. Оқаётган 
лава.www.liveinfo.ucoz.com 
81-расм. Лава оқмаси йўлгача чиқиб 
кетган. www.liveinfo.ucoz.com 

---

256 
Вулкан бомбалари икки турли бўлади. Улардан биринчиси 
қовушқоқ ва газларга тўйинмаган лавалардан ҳосил бўлади. Совиш 
жараёнида чиниқиш қобиғи шаклланиб улгурганлиги туфайли ерга 
урилганда ўзининг тўғри шарсимон шаклини сақлаб қолади. Иккинчи 
тури суюқ лавадан шаклланади, ҳавога отилиб ҳаракатланаётган 
вақтида турли ғорайиб шаклларга эга бўлади ва ерга урилганда шакли 
янада мураккаблашади.
Лапиллилар
нисбатан кичик ўлчамли бўлаклар бўлади. Улар шлак 
деб аталувчи 1,5-3см ли турли-туман шаклларни ҳосил қилади (83-
расм).
Вулкан қуми
ўлчами 0,5 см атрофида бўлган нисбатан майда 
доналардан таркиб топган (84-расм).
Ўлчами 1 мм ва ундан кичик бўлган зарралар 
вулкан кули
дейилади, улар вулкан конусидан анча узоқларда чўкмага ўтиб, вулкан 
туфларини ҳосил қилади (85-расм). 
Баъзи маълумотларга қараганда, Тамборо вулканидан 1815 йилда 
150 км
3
, Косегуина вулканидан (Марказий Америкада) 1835 йилда 50