Масъул муҳаррир: академик Т. Н. Долимов, г м. ф д., проф. Тақризчилар

1 -расм. Галактикамизнинг спиралсимон тузилиши.

Галактикалар массасининг 90 % га яқини қора материя ва энергия улушига тўғри келсада, бу кўринмас унсирларнинг табиати ҳали ўрганилмаган. Кўплаб Галактикаларнинг марказида ўта массив қора тешикларнинг мавжудлиги тўғрисида маълумотлар бор. Эҳтимол, Коинотнинг кўринадиган қисмида 10¹¹ га яқин Галактика мавжуд.

Галактикалараро бўшлиқ амалда ўртача зичлиги куб метрда моддаларнинг бир атомидан кам бўлган тоза вакуум ҳисобланади.
Галактиканинг эллиптик, спирал ва нотўғри шаклли учта асосий тури мавжуд.
Бизнинг Галактикамиз катта дисксимон шаклдаги Сомон Йўли деб аталувчи юлдузлар мажмуаси ҳисобланади. Унинг узунлиги 30 килопарсекга (ёки 100000 ёруғлик йили) яқин ва қалинлиги 3000 ёруғлик йилига тенг. Унда 3×10¹¹ га яқин юлдузлар мавжуд бўлиб, умумий массаси Қуёш масасидан 6×10¹¹ марта катта.
Сомон Йўли ёки Галактикамиз - гигант юлдузларнинг тизими бўлиб, у Қуёш, оддий кўз билан кўринувчи барча юлдузлар ҳамда жуда кўп сонли бошқа осман жисмларини қамраб олади. Унда 100 миллиардга яқин юлдузлар мавжуд. Сомон Йўли бошқа Галактикаларнинг бири ҳисобланади ва у спирал галактикалар турига киради..
Сомон йўли ликобча сингари қавариқ шаклга эга.
2.2. Қуёш тизими ва унинг сайёралари
ҳақида умумий маълумотлар

Коинот ва Қуёш тизимининг вужудга келиши тўғрисида жуда кўп назариялар мавжуд бўлиб, улардан бири «катта портлаш» назариясидир. Бу назарияга кўра дастлаб бутун материя ҳаддан ташқари юқори ҳароратга эга бўлган битта «нуқтада» сиқилган бўлиб, кейинчалик бу “нуқта” улкан куч билан портлаган. Портлаш натижасида барча томонларга сачраб кетган ўтаиссиқ булутлардан аста-секин субатомли зарралар, вақт ўтиши билан атомлар, моддалар, сайёралар, юлдузлар ва, ниҳоят, ҳаёт вужудга келган. Бунда Коинотнинг кенгайиши давом этган ва бу жараён қанча узоқ давом этиши номаълум.

Демак, бу назарияга асосан Қуёш тизими айланувчи газ-чангли булутдан ҳосил бўлган. Унинг сиқилишида маркази зичлашган ва кейин у Қуёшга айланган. Қуёш таркибига кирган заррачалар ўзининг ҳаракат моментини олиб келган. Улар айланиш ўқига қараб ҳаракат қилганлиги сабабли (яъни масофа камайган), моментни сақлаш учун тезлик ошиши лозим эди. Протоқуёш, ва кейин Қуёш тобора тезлашган ҳолда айланиши лозим эди.