Масъул муҳаррир: академик Т. Н. Долимов, г м. ф д., проф. Тақризчилар

Органик дунёси. Девон даврида органик дунё эволюциясида баъзи муҳим воқеалар содир бўлган. Ер шарининг кўпчилик районларида дастлабки қуруқлик ўсимликларнинг қолдиқлари топилган. Денгизларда кўп сонли қисқичбақасимонлар, балиқлар, қуруқликда эса зич ўсимликлар, шу жумладан папоротниклар вужудга келган (215-расм).

215-расм. Девон даврининг ҳайонот ва ўсимлик дунёси: 1-тулпетон, 2-акантостега, 3-ботриолепис, 4-эустендон, 5-псаммолепис, 6-плоурдостеус, 7-акантондлар, 8-папоротник, 9-таракан, 10-кўпоёқ, 11-чаён, 12-хорнеофитон, 13-астероксилон, 14-раний, 15-аглэофитон, 16-куксония, 17-тэниокарда, 18-эостерофиллум, 19-юзоёқ.

Умуртқасизлар орасида булутлар, маржонлар, мшанкалар, брахиоподалар ва моллюскалар кенг тарқалган. Силур даврига нисбатан сони ва тур хилма-хиллиги анча қисқарган бўлсада, трилобитларнинг бир қанча туркумлари сақланиб қолган. Девонни одатда балиқлар ўзининг гуркираган даврига кирганлиги учун уни «балиқлар асри» деб аташади. Акуласимон балиқларнинг узунлиги 6 м га етган. Бу вақтда икки хилда нафас олувчи балиқлар пайдо бўлган. Кечки девонда қуруқлик ҳайвонлари – йирик саламандрсимонли амфибияларнинг дастлабки излари топилган.385 миллион йил илгари баъзи белгилари бўйича амфибияга ўхшаш ғалати балиқлар – пандерихлар вужудга келган (216-расм). Узунлиги 1 м га борадиган бу балиқлар қисқа думга эга бўлган. Улар денгиз саёзликлари ва лагуналарда тарқалган, қадимги балиқлар сингари ҳаводан нафас олган ва бақувват мускулли сузгичлари ёрдамида қуруқликда ҳам ҳаракатланган. Сув қайтиши вақтида соҳилда қолиб кетган ҳайвонлар билан озиқланган. Ўлчами бир метрга борувчи кўпоёқлар эса камайиб кетабошлаган (217-расм).

216-расм. Девон даврининг йиртқич балиғи (пандерих). http://wwlife.ru