«mashinasozlik texnologiyaSI» kafedrasi «mashinasozlikda innovatsion texnologiyalar» fanidan tajriba ishlarini bajarish bo’yicha uslubiy ko’rsatma

a)maxkamlash yo’nalishiga perpendikulyar;
b)maxkamlash yo’nalishiga paralel.

Bir juft prizmalarga diametrga ma’lum bir quyim bilan tayyorlangan tsilindrik zagatovkani o’rnatishda ularning markazi prizma simmetriyasi tekisligida ma’lum bir S qiymatga siljiydi.Bu qiymat quyidagicha aniqlanadi (4-rasmga qarang):


S= ----------- (2.1)
2sin
bu yerda  - prizma burchagining yarmi, 2=90






2.2-rasm. Xarakatlanuvchi prizmali ko’p o’rinli moslamada tsilindrik zagatovkalarni bazalash sxemasi
Agar ikkita tsilindrik zagatovkalarni ketma-ket maxkamlashli ikki juft xarakatlanuvchi prizmalarga o’rnatilsa (rasm 4),u xolda zagatovka markazlari orasida masofa ma’lum bir tarqalish zonasiga ega bo’ladi.Birinchi zagatovka markazining xolatini S qiymatga o’zgarishida (001 masofa) xarakatlanuvchi prizma VV1 kesimga ko’chadi,uning qiymati quyidagiga teng bo’ladi:
VV1=OV+OO1-O1V1 (2.2)
OAV va OA1V1 uchburchakdan quyidagini olamiz:
OA Rmax
OV=--------- =-------- (2.3)
sin sin

O1A1 Rmin

O1B1=----------=--------- (2.4)
sin sin
bu yerda
Rmax,Rmin –zagatovkaning eng katta va eng kichik radiuslari (2.3, 2.4)ni (2.2)ga qo’yib va OO1=S deb xisoblab quyidagini olamiz:
Rmax-Rmin 
BB1=----------------- + C=--------- +C=2C (2.5)
sin 2sin
Bunda ikkinchi zagatovka markazi O2 nuqtadan O’2 nuqtaga 2S ga teng bo’lgan qiymatga ko’chadi.Ikkinchi zagatovka diametrini quyim chegaralarida  o’zgarishi uning markazi O2O3=S qiymatga qo’shimcha siljishga olib keladi.U xolda ikkinchi zagatovkaning markazini siljishi yig’indisi quyidagiga teng bo’ladi:
O2O3=O2O’2+O’2O3=3C (2.6)
Ko’p o’rinli moslamada o’rnatilgan p ta zagatovka diametrlarini o’zgarishida zagatovka markazini siljish yig’indisini p-1 quyidagi chegaralarida joylashgan bo’lishini aniq isbotlash mumkin.
On On-1=C(2n-1) (2.7)
U xolda minimal diametr bo’yicha bajarilgan barcha zagatovkalar uchun a1 o’qlararo masofa (4-rasmga qarang) quyidagiga teng bo’ladi.
A1=a+c-c(2n-1)=a-2c(n-1) (2.8)
O’qlararo masofaning tarqalish zonasi  quyidagi formula bo’yicha aniqlanadi(6 ni xisobga olgan xolda).
Bazalash xatoligini xisobga olgan xolda ko’p o’rinli moslamada o’rnatilgan p ta zagatovkalar uchun L tashqi o’lcham 1 tarqalish zonasida joylashgan bo’ladi va quyidagicha xisoblanadi:
Zagatovka diametrlarini tarqalish o’lchamlari quyim maydoni chegaralarida normal taqsimlanish qonuniga qanchalik bo’ysunsa,u xolda ishlov berish o’lchamlarini xam bu qonunga shunchalik bo’ysunishi kerak.
Ketma-ket xarakatlarni ko’p marotaba maxkamlash bilan ko’p o’rinli moslamada detallarga ishlov berishda,xosil qilinayotgan o’lcham aniqligi bazalash xatoliklarini mavjudligi sababli quyidagi tengsizlik bilan asoslanishini ko’zda tutish lozim:
n-1
₁  ------ (2.9)
sin
bu yerda, ₁-detalning saqlanuvchi o’lchamiga quyim.

(2.9) tengsizlik bo’yicha xisoblar zagatovka va detalga qo’yilgan quyimlar bilan bir vaqtning o’zida ishlov beriladigan detallarning mavjud miqdorlari,prizma burchaklari va xokazo,orasidagi aloqani o’rnatish imkonini beradi.Bu ishlov berish sxemasini tanlashga va berilgan aniqlikda o’lchamni olish uchun optimal texnologik sharoitni tuzishga yordam beradi.