Mashinasozlik texnologiyasi fakulteti mashinasozlik texnologiyasi kafedrasi mashinasozlik texnologiyasi

ANDIJON MASHINASOZLIK INSTITUTI

MASHINASOZLIK TEXNOLOGIYASI FAKULTETI
MASHINASOZLIK TEXNOLOGIYASI KAFEDRASI


MASHINASOZLIK TEXNOLOGIYASI -1

Fanidan

5111000 - Kasb ta’limi («5320200-Mashinasozlik texnologiyasi, jihozlari va mashinasozlik ishlab chiqarishlarini avtomatlashtirish»)yo’nalishlari uchun
Ma'ruzalar kursi

Andijon-2018

MUNDARIJA

№	Mavzu nomi	Bet
1	Kirish. Fanning asosiy mazmuni va vazifalari
2	Mahsulot-buyum, mashina va ularning asosiy elementlari
3	Ishlab chiqarish tiplari va ishni tashkil etish shakllari
4	Vaqt me`yorlari
5	Tanavorlarga ishlov berish operatsiyalarini tashkil etishda echiluvchi asosiy masalalar
6	Mashinasozlikda aniqlik
7	Aniqlikni tekshirish va baholash usullari
8	Mashinasozlikda bazalar va bazalash
9	Tanavorlar va mashina detallari sirtqi qatlamlarining sifati
10	Mashinasozlikda texnologik jarayonlarni loyihalash asoslari
11	Mashinasozlikda yig‘ish jarayonlarini loyihalash asoslari
12	O‘lchamlar zanjirlarini hisoblash
13	Ishlab chiqiluvchi texnologik jarayonlarni texnik-iqtisodiy ko‘rsatikichlari

1-M A‘R U Z A

Mavzu. Kirish. Mashinasozlik texnologiyasi asoslari fanining mazmuni va vazifalari.

Mavzu rejasi:

1. Fanning qisqacha mazmuni, mashinasozlik texnologiyasining xalq xo`jaligidagi ahamiyati, predmetining vazifalari.

2. Ishlab chiqarish va texnologik jarayonlar strukturasi (operasiya, o`rnatish, o`tish, yordamchi o`tish, ishchi yurish, yordamchi yurish, xolat, xarakat) to`grisidagi asosiy tushunchalar.
1.Fanning qisqacha mazmuni, mashinasozlik texnologiyasining xalq xo`jaligidagi ahamiyati, predmetining vazifalari.

Tabiat insoniyat ixtiyoriga tayyor ko’rinishda foydalanishi mumkin bo’lgan (juda kam, sanoqli miqdordagi) buyumlarni taqdim etadi. SHuning uchun ham insoniyat tabiat buyumlarini o’z extiyojiga moslashtirish maqsadida ish qurollari yordamida doimo mehnat qilishiga to’g’ri keladi. Masalan, mashina tayyor holda hech qachon tabiat tamonidan berilmaydi, uning metali ruda tarkibida beriladi.

Inson o’z bilimidan foydalanib rudadan metalni, metaldan kerakli sifatdagi po’latni, po’latdan zarur shakldagi tayyorlanmani, tayyorlanmaga mexanik ishlov berib kerakli sifatdagi detalni tayyorlaydi. Va nihoyat detallardan mashinani yig’adi.

Barcha bu jarayonlar mashinani tayyorlash texnologiyasi deb ataladi.

Texnologik fanlarning rivojlanishining zamonaviy bosqichlarida mashina ishlab chiqarish texnologiyasining barcha jarayonlaridagi hamma bilimlarni bitta mutaxassislik hajmida birlashtirish juda qiyin.

SHuning uchun ham ishlab chiqarish texnologiyasi mustaqil ahamiyatga ega bo’lgan, rudalarni boyitish texnolgiyasi, metallurgiya texnologiyasi, quymakorlik texnologiyasi, temirchilik-shtamplash texnologiyasi, termik ishlov berish texnologiyasi va x.k. soxalardan iborat.

Mashinasozlik texnolgoiyasi fanida ishlab chiqarishning oxirgi bosqichlari hisoblangan tayyorlashning mexanik ishlov berish va mashinani yig’ish kabi texnologik bilimlar majmuaviy o’rganiladi.

Mashinasozlik texnologiyasi fanining maqsadi mashinalarni yig’ish va detallarga mexanik ishlov berish bo’yicha texnologik jarayonlarni va operatsiyalarni kerakli tartibda tahminlashni loyixalash, ishlab chiqish va mehyorlash bo’yicha bilimlar majmuasini berishdan iborat.

Bu fanning yo’nalishi kam material sarflanadigan yuqori unumdorlikda ishlaydigan va kam tannarxda tayyorlanadigan, jamiyat uchun zarur bo’lgan yuqori sifatli mashinalarni yaratish bilan aniqlanadi.

Texnologik jarayonni ishlab chiqish texnik-loyixa ishini bajarish va texnik iqtisodiy ko’rsatkichlarini asoslab texnologik jixozlarni to’g’ri tanlash, ayrim hollarda zamonaviylashgan yangisini yaratish bilan bog’liq.

«Mashinasozlik texnologiyasi» fani kompleks fandir. Birinchidan, bunda texnologik materialli o’zini bayon etishdan tashqari, «Konstruktsion materiallar texnologiyasi», «Materialshunoslik», «Metallarni kesish nazariyasi», «Kesuvchi asboblar», «Metall kesish dastgoxlari» va boshqa fanlardagi xolatlardan foydalanib tahlil qilinib ishlov berish jarayonida dastgox, asbob va tayyorlanadigan detallni o’zaro tahsir kompleksi ham beriladi.

Masalan, mehnatni mehyorlashtirish masalasi kesish tartibini ishlab chiqish bilan uzviy bog’liqdir. Kesish tartibini ishlab chiqish «Metallarni kesish nazariyasi» tadqiqotlarini natijasidir. Xuddi shuningdek kesish kuchlari to’g’risida ham, moslamalarni va mexanik ishlov berish aniqligini hisoblashda qilishimiz zarur bo’lgan kattalikni aytish mumkin. Kesish kuchlarini o’lchash va uni nazariy hisobi «Metallarni kesish nazariyasi»da keltirilgan.

Kesuvchi asboblar va dastgoxlarni bilish texnolgik jarayonni to’g’ri tuzish uchun zarur bo’ladi. Materialshunoslikdan olingan bilim detal va boshqalarni materiallarni tanlash uchun o’ta zarurdir.

«Mashinasozlik texnologisi» ikki bo’limdan tashkil topgan.

Birinchisi – barcha texnologik mutaxassisliklar uchun umumiy kurs mehyorlash va texnologik jarayonlarni mukammal ishlab chiqishni loyixalash asoslarini, mexanik ishlov berishda aniqlikni hisoblash, qo’yimlarni hisoblash, detalni bazalashtirish, moslamalarni konstruktsiyalash va mashinalarni yig’ish to’g’risida asosiy mahlumotlarni o’z tarkibiga oladi.

Ikkinchisi – maxsus kurs foydalaniladigan dastgox, moslama, maxsus asboblarni taxlil qilish va yoritish bilan talabaning yo’nalishiga mos mashina va jixozlarning detallarga ishlov berishning tipli usuli va yig’ishni o’z ichiga oladi.

“Mashinasozlik texnologiyasi-1” fani asosiy fanlardan biri hisoblanadi. Fanning o’qitishdan maqsad - talabalarda mashinasozlik texnologiyasi asoslari to’g’risida tushuncha hosil qilishdan iboratdir. Fanning vazifasi - olingan bilimlarni amaliy jixatdan qo’llay olishi va detallarni tayyorlash texnologik jarayonlarini ishlab chiqishni o’rgatishdir.

Oliy kasb ta'limi Davlat ta'lim standartiga asosan, bakalavriyatda quyidagi bilim va ko’nikmalarni shakllantirishdan iborat: - talabalar mashinalarni yig’ishni, detallarni tayyorlashda uning aniqligini oshirish yo’llarini, iqtisodiy jihatdan samarali usullarda detal tayyorlash jarayonlarini bilishdir.

a) bilishi kerak:

- talaba ishlab chiqarish jarayonlari, ishlab chiqarish turlari, mexanik ishlov berishdagi aniqlikni ta'minlash, ishlov beriladigan yuza sifatini ta'minlash: tayyorlanmani olinish usulini tanlash to’g’risida bilimga ega bo’lish kerak;

b) o’quviga:

- talaba mashinasozlikda tayyorlanadigan maxsulotlarni aniqligi va sifatini qo’yilgan talablar bo’yicha olish to’g’risida o’quvga ega bo’lish kerak;

v) ko’nikmasiga:

- talaba mashinasozlikda tayyorlanadigan maxsulotlarni tayyorlashda ishlab chiqarish jarayonini tashkil etish, ishlab chikarish turini tanlash, kerakli aniqlik va sifatni ta'minlash bo’yicha kerakli tadbirlarni amalga oshirish ko’nikmasiga ega bo’lishi kerak.

Mazkur fanni yaxshi o’rganish uchun talaba oldingi semestrlarda o’tilgan «Konstruksion materiallar texnologiyasi», “Materialshunoslik”, “Materiallar qarshiligi”, “Mashina detallari”, “O’zaro almashuvchanlik va texnik o’lchamlar” kabi fanlarni chuqur o’zlashtirgan bo’lishi kerak hamda mazkur fan talaba tomonidan keyingi semestrlarda o’qitiladigan «Mashinasozlik texnologiyasi», “Tarmoq mashinalarini montaji eks’luatattsiyasi va ta'mirlash” fanlarini o’zlashtirish hamda bitiruv malakaviy ishlarini bajarish uchun zamin yaratadi.

Hozirgi kunda, ichlab chiqarishni ilg’or texnologiyalar asosida tashkil qilishda, zamonaviy avtomatik tizimlardan keng foydalanish, yangi konstruksiadagi mashinalarni ishlab chiqarishni talab qiladi. «Mashinasozlik texnologiyasi asoslari» fanini o’rganmasdan turib tehnologik mashinalarining sifatli ishlashini ta’minlab bolmaydi.

2.Ishlab chiqarish va texnologik jarayonlar strukturasi to`grisidagi asosiy tushunchalar.

Ishlab chiqarilayotgan maxsulotni shu korxonada tayyorlash yoki ta'mirlash uchun barcha ishlab chiqarish qurollari va odamlar xarakatlarining yigindisi ishlab chiqarish jarayoniga kiradi. Ishlab chiqarish jarayonining tarkibiga maxsulotni tayyorlash va yigish, sifatni nazorat qilish, saqlash va tayyorlash davomidagi barcha xarakatlar, ish joyini va uchastkaning ta'minlashini va xizmat vazifasini tashkil etish, ishlab chiqarishning barcha bo`limlarini boshqarish xamda ishlab chiqarishni xar tomonlama texnik jixatdan tayyorlash ishlari kiradi. Ishlab chiqarishni texnik jixatdan tayyorlamasdan turib rasional ishlab chiqarish jarayonini tashkil qilish mumkin emas.