Mashinasozlik texnologiyasi fakulteti mashinasozlik texnologiyasi kafedrasi mashinasozlik texnologiyasi

Adabiyotlar: [1] –140-144 betlar; [4] –511-514 betlar.
Tayanch sо’zlar: 1.Buyum. 2.Baza detal. 3.Qism. 4.Detal. 5.Yig’ilma birlik.6. Mashina. 7. Yig’uv sxemalari. 8. Asosiy, yordamchi va qо’yimcha mahsulot.


1. Asosiy, yordamchi, qo`shimcha maxsulotlar.
Mashina biror bir energiyani boshqasiga aylantiradigan yoki foydali ish bajaradigan maqsadli xarakat qiluvchi mexanizm yoki mexanizmlar majmuasidir. O`z vazifasiga asosan mashinalar ikki sinfga bulinadi: bir turdagi energiyani ikkinchi tur foydali energiyaga aylantiradigan mashina dvigatellar va ish ob'ektining shaklini, xossalarini va holatini o`zgartiradigan ishchi mashinalar.
Mahsulot - ishlab-chiqarish korxonalarida ishlab chiqariladigan buyumlardir. Mahsulotlar o`z vazifasiga binoan uch-turga bо’linadi: asosiy, yordamchi va qо’shimcha.
Asosiy buyum deb, - ishlab chiqarish korxonasiga buyurtmachi tomonidan buyurtma berilib, korxonanada tayyorlanuvchi oxirgi tugallangan mahsulotga aytiladi. Bu mahsulot omborhonalarga joylashtiriladi yoki buyurtmachiga berib yuboriladi.
Yordamchi buyum deb, ishlab chiqarish korxonasining o’z еhtiyoji uchun, asosiy buyumni tayyorlash texnologik jarayonida qo’llash uchun tayyorlovchi mahsulotiga aytiladi.
Masalan: Кorxonaning asbobsozlik sexlarida o’z еhtiyoji uchun tayyorlovchi turli maxsus moslamalar, qurilmalar, keskich va o’lchagich asboblar va h.k.
Qo’shimcha buyum deb,- ishlab chiqarish korxonasiga biriktirib qo’yilgan xalq xo’jaligida keng iste’mol qilinuvchi mahsulotlarga aytiladi. Masalan: Agregat zavodi uchun qo’shimcha buyumlar bolalar velosipedi va samokati; Tekstil mashinasozlik zavodi uchun go’sht maydalagich, qozon, lagman ugrasini chiqaruvchi buyumlar va boshqalar.
Standart buyicha mahsulotlarning quyidagi turlari mavjud:
Detal - bir jinsli va bir markali materialdan yigish operasiyalarisiz tayyorlangan maxsulot. Yigish jarayonida ishtirok etadigan har bir detalning tutashadigan va tutashmaydigan sirtlari mavjud buladi. Agar detalning tutashadigan sirtlaridan biri boshqa detal sirti bilan tutashib, oldingi detalga yo`nalish bersa, bu sirt asosiy baza deyiladi, lekin keyingi qo`shilayotgan detalga yo`nalish beradigan sirt esa yordamchi baza deyiladi.