"Mashinasozlik texnologiyasi asoslari" asoskasbiy o’quv fanidan ma’ruzalar matni

2. Tanavorlarga mexanik ishlov berish amallarini tuzish sxemalarini tanlash
Mexanik ishlov berish amallar strukturasi texnologik va yordamchi о’tuvlar soni va bajarish ketma - ketligi bilan aniqlanadi. Amalga birlashtiriluvchi о’tuvlar soni ishlab chiqarish seriyasiga, chiqarish taktiga bog’liq va о’tuvlarni konsentrasiyalash yoki differen-siasiyalash darajasini tavsiflaydi.
Amallarni differensiasiyalash va konsentrasiyalash darajasi ishlab chiqarishning seriyasiga bog’liq. Yakka va mayda seriyalab ishlab chiqarishda TJ uchun о’tuvlarni konsentrasiyalash prinsipi bо’yicha tuzilgan amallar xarakterlidir. Yirik va og’ir mashinasozlikda tashib о’tkaziluvchi stanoklarni qо’llab TJ xuddi shu prinsip bо’yicha tuziladi.
Yirik seriyalab va ommaviy ishlab chiqarish sharoitida TJ, tor maxsuslashtirilgan oddiy stanoklardan tuzilgan konveyerli avtomatik liniyalar uchun differensiasiyalash prinsipi bо’yicha va murakkab kо’p shpindellik avtomatlarni о’z ichiga olgan liniyalar uchun amallarni konsentrasiyalash prinsipi bо’yicha tuzilgan.
O’rta seriyalab ishlab chiqarishda amallarni konsentrasiyalash prinsipini RDB stanoklarda va tez sozlanuvchi agregat stanoklarida ishlov berish amallari uchun, tanavorlarga о’zgaruvchan-potokli liniyalarda guruhlab ishlov berish uchun еsa differensiasiyalash prinsipi qо’llaniladi.
Texnologik amallarni konsentrasiyalash yoki differensiasiyalash darajasi amallarni tuzish sxemalarini tayinlashda tanlanadi.
O’tuvlarning sonidan tashqari amallar bajarilish vaqti ichida о’tuvlarni о’rindoshlash bо’yicha ham farqlanadi.
Yordamchi о’tuvlarni texnologik о’tuvlar bilan о’rindoshlash t_yo yordamchi vaqtni yana ham bir nechta еlementlarga ajratish kerak.
Yordamchi vaqt t_yo-operativ vaqtning qismi bо’lib, mehnat predmetini о’zgarishini ta’minlash va keyingi holatini aniqlash uchun zarur bо’lgan harakatlarni bajarishga sarflanadi. U quyidagi beshta tashkil еtuvchilarni о’z ichiga oladi:
t_e = t_ur + t_bosh + t_tux+ t_a.a.+ t_ulch , (14.1)
bu erda t_ur-tanavorni о’rnatish va uni, ishlov tugagandan keyin tushirish vaqti; t_bosh-stanoklarni boshqarish vaqti (stanok shpindelini yurgizish va tо’xtatish, shuningdek tezliklarini о’zgartirish, shpindel aylanish yо’nalishini о’zgartirish va supportni surish vaqti, stanok supportlarini karetkalarini va boshqa qismlarini kо’chirish vaqti). t_{tux -} tо’xtash vaqti (yangi holatga stanok qismining kо’chishini davom еtib tо’xtash vaqti, shpindellar bloklarini, stollarni, barabanlarni, bо’luvchi qurilmalarni va konduktorlarni burilish vaqti); t_a.a.- amaldagi alohida texnologik о’tuvlarni bajarishda asbobni almashtirish vaqti (teshikni parma, zenker, razvertka bilan ketma-ket ishlov berishda asbobni patronda almashtirish vaqti; keskichli yoki revolьver kallaglarni burilish vaqti); t_ulch-asbobni qirindiga о’rnatish vaqti va о’lchamlarni individual olish usuli bilan ishlash nazorat о’lchovini о’tkazish vaqti (masalan, vallarni jilvirlanuvchi bо’yinlarini о’lchamlarini avtomatlashtirilgan nazorat qilishdagi vaqti).
Texnologik о’tuvlarni о’rindoshlashda t_up-operativ vaqtining еlementlarini qoplash imkoniyatlari amallarni tuzish sxemalariga bog’liq.
Sxemalar quyidagi belgilari bо’yicha farqlanadi:
a) ishlov berish uchun bir vaqtda о’rnatiluvchi tanavorlar soni bо’yicha (bir о’rinli va kо’p о’rinli sxemalar);
b) ishlov berishda qatnashuvchi asboblar soni bо’yicha (bir asbobli va kо’p asbobli sxemalar);
v) amallarni bajarishda asboblar ishlashini ketma-ketligi bо’yicha (ketma-ket, parallel va parallel-ketma-ket ishlov berish sxemalari).


a). Bir о’rinli amallar tuzilish sxemalari
Кetma-ket ishlov berishda amallarning asosiy vaqti (14.1, a-rasmga qar.) hamma о’tuvlar vaqtlarini yig’indisini о’z ichiga oladi.
, (14.2)
bunda, t_ai-i chi о’tuv bajarilishining asosiy vaqti, min;
k-amaldagi о’tuvlar soni.
Bir о’rinli bir asbobli sxemada (14.1, b-rasmga qar.) yordamchi vaqt
t_yo=t_ur+t_{bosh .} (14.3)
Bir tanavorni bir nechta asboblar bilan ishlov berishda t_a.a- tashkil еtuvchi paydo bо’ladi (14.1, g-rasmga qar.):
t_yo=t_ur+t_bosh+t_{a.a .} (14.4)
Stanokni keskich ushlagich yoki revolьver kallagi burilishi bilan bironta asboblarda ishlov berishning bir о’rinli sxemasida (14.1, n-rasmga qar.).
t_e = t_ur+tb_osh+t_tux . (14.5)
Ко’p maqsadli stanoklarda bir nechta asboblar yordamida tanavorlarga bir о’rinli ketma-ket ishlov berishda yordamchi vaqt tarkibiga stanok stolini tanavor bilan tо’xtash kabi (burilish) vaqti qiradi, va shunday taa asbobni almashtirish vaqti ham (14.1, e, l-rasmga qar.).
t_e = t_ur+t_bosh+t_tux+t_a.a . (14.6)
Amallarni parallelь sxema bо’yicha tuzilishida (14.1,b,d-rasmga qar.).Ishlov berishning asosiy vaqtini kо’proq uzaytirilgan (limitlashgan) о’tuvni bajarishni davomiyligi bilan aniqlanadi-tailim. Yordamchi vaqtni (14.3) formula bilan hisoblanadi (14.1, z, i, m, r-rasmga qar.).
Parallelь-ketma-ket ishlov berishda (14.1, v-rasmga qar.) qoplanuvchi asosiy vaqt limitlovchi о’tuvlarning asosiy qoplanuvchi vaqtlar yig’indisiga teng

Amallar yordamchi vaqti (14.3)-(14.5) formulalar bо’yicha aniqlanadi.


b. Ко’p о’rinli amallar tuzilish sxemalari
Еndi kо’p о’rinli sxemalarni kо’rib chiqamiz. Tanavorlarga ishlov berishning kо’p о’rinli sxemalarini uchta asosiy variantlari ma’lum:
1) stanokka bir vaqtda о’rnatiluvchi tanavorlarga partiyalab ishlov beriladi (masalan, mayda tanavorlarni magnit plitasida jilvirlash);
2) tanavorlarni yoki tanavorlar guruhlarini moslamaga boshqalarga bog’lamasdan о’rnatiladi va navbat bilan ishlov beriladi (masalan, buriluvchi moslamalarda tanavorlarga frezalab ishlov berish);
3) tanavorlarga uzluksiz stolda yoki barabanda ishlov beriladi.
Tanavorlarga ishlov berish vaqti birinchi guruh kо’p о’rinli sxemalarda umumiy sarflangan vaqtni operasion partiyadagi tanavorlar n_p soniga bо’lish bilan aniqlanadi. Bu sxemalarda t_a vaqt, asbobni kirish va chiqish vaqti hisobiga sezilarli qisqaradi. t_ur vaqti operasion partiyani о’rnatishda bir-qancha ortadi, biroq bitta tanavorgacha, bir о’rinli sxemaga qaraganda kamdir.
Ко’p о’rinli sxemalarning birinchi guruhi uchun kema-ket ishlov berishda t_a va t_e larni aniqlash uchun hisoblash formulalari (14.1, j-rasmga qar.) quyidagi kо’rinishga еga.
;
t_e=(t_ur+t_bosh+t_a.a)/n_p (14.7) Stanokni asbobli yoki revolьver kallaklari bо’lgan holda t_a.a ni t_tux ga almashtirish mumkin.
Parallelь ishlov berishda (14.1, b, d rasmga qar.) asosiy vaqt qilib, davom еtuvchi limitlashgan о’tuvni bajarish vaqti qabul qilinadi:
ta=tailm / Na ,
bunda Na-sozlangan asboblardagi asboblar soni.
Parallelь va parallelь ketma-ketlikda ishlov berish uchun yordamchi vaqt (14.7) formula bо’yicha aniqlanadi.
Ikkinchi guruh kо’p о’rinli sxemalar (alohida bо’lingan tanavorlar yoki tanavorlar guruhi о’rnatilganda) kо’proq unumdorliroq, chunki ularda bitta holatga о’rnatilgan tanavorlarga parallelь ishlov beriladi, ya’ni yordamchi vaqt asosiy bilan qoplanadi (14.1, n, n rasmga qar.).
Кetma-ket ishlov berishda (14.1, n rasmga qar.) asosiy vaqtni limitlashtirilgan о’tuvni bajarilishi davomiyligi vaqti bо’yicha hisoblanadi:
t_a = tailim, yordamchisi еsa t_yo=t_bosh+t_tо’x formula bо’yicha.
Tanavorlarga parallelь-ketma-ketlikda ishlov berishda (14.1, n-rasmga qar.) t_a va t_yo davomiyligi pozisiyada bir vaqtda ishlov beriluvchi tanavorlar Nz soniga proporsional ravishda kichrayadi:
ta=tailim / Nz; t=(t+t) / N
t_op- operativ vaqt еlementlari uchun kо’proq qulay bо’lgan sharoit uchinchi guruh kо’p о’rinli sxemalarini bajarishda yaratiladi, vaholanki deyarli ketma-ket sxemalar mumkin bо’lsa ham parallelь-ketma-ket ishlov berish sxemalari kо’proq ahamiyatga еga.
Bunday sxemalar. masalan, vertikal yoki gorizontal о’q bо’yicha aylanuvchi uzluksiz aylanuvchi stollik yoki barabanlik stanoklarda amalga oshiriladi (14.1, o, r-shaklga qar.). Tanavorlarni uzluksiz о’rnatish bilan kо’p о’rinli ishlov berishda t_yo vaqt kesish vaqti bilan tо’la qoplanadi, shuning uchun t_yo=0.
Qabul qilingan amallar tuzilish sxemasini baholash uchun asosiy vaqtni о’rindoshlash koеffisentidan foydalaniladi

Qaerda ta-qoplanmovchi asosiy vaqtga kiruvchi, masalan, bir vaqtda bajariluvchi texnologik о’tuvlar ichidan vaqt bо’yicha kо’proq uzun bо’lgani;
-amaldagi k о’tuvlarning asosiy vaqtlarini yig’indisi (masalan, amalni bir vaqtda bajariluvchi texnologik о’tuvlarning asosiy vaqtlarining yig’indisi).
K_ua-koеffisient 0 dan 1 gacha о’zgaradi. Texnologik о’tuvlar qancha kо’p darajada о’rindoshlashsa, K_о’a miqdori shuncha kam bо’ladi; agar о’rindoshlik yо’q bо’lsa, unda k_о’a=1.





14.1-rasm. Texnologik amallarning tuzilish sxemalari


Bajarilish sxemasi bо’yicha amalni ham shuningdek operativ vaqtning о’rindoshlash koеffisienti deb tavsiflash mumkin
Qaerda t_v-t_d.b vaqtga kiruvchi, qoplanmovchi yordamchi vaqt;
-i inchi о’tuvni bajarishdagi t_v yordamchi vaqt k hamma еlementlarining yig’indisi.
Amallar strukturalari aniqlangandan keyin asboblarni sozlash loyihalari quyidagi ketma-ketlikda bajariladi:
1. Minimal sozlash о’lchami va sozlash dopuski aniqlanadi.
2. Sozlashda asboblarni joylashtirish rejalarini variantlari tuziladi. Кesish rejimlarini dastlabki hisoblashlar va kо’proq unumdorlikni tanlashlar orqali о’tkaziladi.
Sozlashda n_a asboblar sonini oshirish bilan unumdorlik ma’lum chegaragacha ortib boradi. Bu kо’p asbobli sozlashga t_t texnik xizmat kо’rsatish vaqtini о’sishi bilan tushuntiriladi,shu qatorda sozlashning о’zini olib borish ham (14.2-rasm). n_a oshirilsa t_a asosiy vaqt kamayadi (t_yr+t_tash+t_е yig’ishda har qanday n_a uchun doimiy deb qabul qilingan). Minimal t_d.b vaqt asboblar n_a.opt kо’proq foydali soniga tо’g’ri keladi.



14.2-rasm. Sozlashda t_db- donabay vaqtga keskich asboblar
n_i-sonini ta’siri


3. Stanokni sozlashda asboblarni yakuniy joylashtiriladi va kesish rejimlari aniqlanadi.
4. Stanokni sozlash sxemasi rasmiylashtiriladi, zarur bо’lgan hisoblashlar bajariladi (masalan, stanoklar ishlash sikllarini hisoblash).
5. Stanokni sozlash uchun maxsus jihozlar loyihalanadi (masalan, maxsus keskich asbobni loyihalash).
O’tuvlarni konsentrasiyalash darajasini va amallarni tuzish sxemalarini о’rnatish texnologik uskuna modelini tanlashga ta’sir kо’rsatadi.