"Mashinasozlik texnologiyasi asoslari" asoskasbiy o’quv fanidan ma’ruzalar matni

3. Ishlab chiqarish usulida tizim bikirligini tekshirish

Bu uslub bevosita ishlab chiqarish sharoitida qo’llaniladi va eng sodda usul hisoblanadi. Tizim bikirligini bu usulda tekshirish uchun, val shaklidagi tanavor tokarlik dastgohi patroniga o’rnatiladi. Dastgohni ishlatib keskich asbobni ma’lum kesish chuqurligiga sozlab val yon yuzasidan boshlab kalta masofaga ishlov beriladi, keskichni support bilan o’ngga surib keskichni yana juda ham kichik miqdorli kesish chuqurligiga (ishlovda tizimni deformasiyalamaydigan kesish chuqurligida) sozlab uzunroq masofaga ishlov beriladi, so’ngra valning ishlov berilgan kalta va uzun uchastkalaridagi diametrlari mikrometr yordamida o’lchanadi. O’lchab olingan diametrlar ayrimasining yarmi bizga tizim deformasiyasi miqdorini beradi.

Xuddi shunga o’xshash pog’onali vallarga ishlov berib ham bikirlik miqdori aniqlanishi mumkin
P.A.Кoroblyov texnologik tizimning bikirligini aniqlashning yangi boshqa usulini taklif etdi. Ushbu usulning mazmuni, kesish asbobini to’g’ri hamda teskari surish yo’li bilan ishlov berishda olingan detalь o’lchamlari farqini o’lchashdan iborat. To’g’ri surishda tizim elastik siljishi natijasida kesish asbobi ishlov beriluvchi yuzadan qochadi. Teskari surishda esa asbobdagi yuklanish butunlay yo’qolib, sozlangan holatga qaytayotganda uncha katta bo’lmagan qirindi oladi. Ushbu qirindining qalinligi ishlov berishga mo’ljallangan qo’shimga, tizim bikirligiga, surish, ishlov beriluvchi material qattiqligiga va shu kabilarga bog’liq.
Agar n miqdoridagi detallar keskich asbobini to’g’ri surish va shuncha miqdordagi detallar to’g’ri hamda teskari surish bilan ishlangan bo’lsa, u holda bir xil shart-sharoitda olingan detallar o’lchamlarining farqi tizim bikirligi mezoni deb qabul etiladi. Ushbu miqdor (u) tizimning normal ishlov berilgan yuzaga qarab hisoblangan elastik siljishi hisoblanadi. Bu usul ishlab chiqarishda partiya detallarga ishlov berishda tajriba o’tkazib kerakli natija olish imkonini beradi.
Teskari surishda mikron bilan hisoblanuvchi qirindi chiqqanligi uchun detal oxirgi o’lchamlari ancha yuqori aniqlikda o’lchanadi. Bunda asbobsozlik mikroskoplardan ham foydalanish mumkin.
Stanok bikirligini aniqlashda detalga ishlov berish aniqligiga ko’proq ta’sir etuvchi birikmalar bikirligini hisobga olish zarur. Agar detal patronda ishlanayotgan bo’lsa, oldingi babka, patron va support bikirligi, markazda ishlanayotgan bo’lsa oldingi, ketingi babkalar, markazlar va support bikirligi hisobga olinadi va h.k.
Yuqoridagi mulohazalardan xulosa shuki, yuqori aniqlikka erishish uchun texnologik tizim ham yuqori bikirlikka ega bo’lishi zarur, albatta.
Har bir stanok pasportida uning bikirlik tavsifnomasi bo’lishi texnologga unumli kesish rejimi tayinlashda katta yordam beradi.