"Mashinasozlik texnologiyasi asoslari" asoskasbiy o’quv fanidan ma’ruzalar matni

M A ‘R U Z A – 9 (2 soat)


7 mavzu davomi.
2. Texnologik sistemaning haroratdan deformasiyalanishi

Dastgohlarning uzluksiz ishlashidan, uning ba’zi-bir elementlari asta-sekin qizib borishi, tanavorlarga ishlov berishning sistematik o’zgaruvchan xatoliklari paydo bo’lishiga olib keladi.

Dastgohlar va ularning alohida qismlari (shpindel-babkasi, stollari, staninasi, ketingi babkasi va boshq.) isishining asosiy sabablaridan, dastgohning harakatlanuvchi mexanizmlarida (podshipniklarida, tishli uzatmalarida) ishqalanishga kuch sarflash, suyuqlik uzatmalarida, elektr qurilmalarida, ichiga o’rnatilgan elektr motorida hamda sovutgich suyuqlikning kesish zonasidan tashib chiquvchi issiqlikka va tashqi manbalardan (yaqin joylashtirilgan batareyalardan), tashqi quyosh nuridan o’z o’rnida yotib qizishlar hisoblanadi.
Aniqlikka jiddiy ta’sir qiluvchi sababga shpindel babkasining qizishi kiradi. Ishlash jarayonida dastgoh shpindel babkasining asta-sekin isib borishi va uning vertikal hamda gorizontal (ishchiga qarab) yo’nalishlarida siljishi kuzatiladi.
Bunda oldingi babka qutisining har xil nuqtalarida 10 dan 50^o S - gacha haroratda issiqlik o’zgarib boradi. Eng yuqori darajadagi issiqlik shpindel podshipniklari va tezyurar vallar podshipniklari o’rnashgan joylarda bo’lib, korpusli detallar o’rtacha haroratidan 30-40 foizga ortiqroq bo’ladi.
7.5-rasmda tokarlik dastgohi oldingi babkasining shpindeli o’qining gorizontal yo’nalishidagi siljishi ko’rsatilgan. Dastgoh yurgizilgandan so’ng boshlang’ich davridagi isishi, shpindelni ishchiga qarab siljishiga olib keladi.
Bu esa ishlanuvchi tanavor (yirik vallarni ishlashda) o’lchamlarini, shaklini uzluksiz ravishda o’zgartirib borib, sistematik o’zgaruvchan xatolik paydo bo’lishiga sababchi bo’ladi.
Кo’rinib turibdiki, sistematik o’zgaruvchan xatolik oldingi babka shpindeli o’qini gorizontal surilishining ikkilangan miqdoriga teng.



7. 5-rasm. Tokarlik stanogi old babkasi o’qining markazlarda ishlov berganda haroratdan qizishida gorizontal siljishi. (A.P. Sokolovskiy)

7.6-rasm. Кeskich tanaffus bilan ishlashini uning issiqlik deformasiyasiga ta’siri: 1-keskichning sovushi; 2- keskichning uzluksiz ishlashidan qizishi; 3 – tanaffus bilan ishlash sharoitida.

L_mash - keskichning mashina vaqtidagi uzayishi;
L_tan - keskichni tanaffusda qisqarishi.

Tajribalar shuni ko’rsatadiki, tanavorlarni patronda ishlashdagi gorizontal surilish, markazlarda ishlashdagiga qaraganda ko’proq bo’lib, 17 mkm gacha etadi.

Shpindel aylanish chastotasi n-ni orttirilganda uning siljishi proporsional ravishda taxminan V_n ga ortadi.
Shpindel o’qining siljishi kuzatiluvchi oldingi babkaning harorati 3-5 soatni tashkil qiladi (bundan keyin esa harorat va shpindel o’qi holati muvozanatlashadi). Dastgoh to’xtatilganida, u asta-sekin soviy boshlaydi va shpindel o’qi o’z holatiga siljib qaytadi.
Bundan shunday hulosa kelib chiqadi, ya’ni, dastgohning deformasiyasi bilan bog’liq bo’lgan ishlov berish xatoligini yo’qotish uchun, dastgohni 2-3 soatlar ichida salt yurishida boshlang’ich qizdirilishi zarur bo’ladi. Navbatdagi tanavorga ishlov berishni esa dasttgohga dam bermay bajarishga to’g’ri keladi.