Mashinasozlik tехnologiyasi

5 – jadval  
Usul 
Izoh 
 
Tutashuvli  
Shchupning tutashuv tizimi. Sirt bo‗yicha harakatlanuvchi ignaning 
tebranish induktiv yoki hajmiy usulda elektr signaliga aylantiriladi 
Hajmiy  
Sirt  va  o‗lchash  elektrodi  kondensatorni  hosil  qiladi,  uning  hajmi 
esa sirt turiga bog‗liq bo‗ladi. hajmni o‗lchash sirt sifatini baholash 
imkoniyatini beradi. 
Yorug`likli  
Cheklangan  yorug`lik  dastasi  sirtni  burchak  ostida  yoritadi. 
Mikronotekisliklarga  bog‗liq  holda  dastaning  buzilishi  aniqlanadi 
va fotodiod lineykasi yordamida baholanadi. 
Optikaviy 
tolali  
Manbadan  yorug`lik  dastasi  tolali  optika  yordamida  detal  sirtidan 
qaytib fotodiodga tushadi, unda esa  g‗adir – budurlikni baholovchi 
signal qayd etiladi. 
Fotometrik  
Yorug‗lik  bilan  boshqariladigan  galogen  lampa  linzalar  tizimi 
orqali o‗lchash joyini yoritadi. Qaytgan dasta fotodetektorga tushadi 
va uning jadalligiga bog‗liq holda sirt g‗adir – budurligi aniqlanadi. 
Lazerli  
Sirtdan qaytgan lazer nurini o‗lchov foto elementi qabul qiladi, shu 
signal qiymati bo‗yicha sirt g‗adir – budurligi aniqlanadi. 
Optikaviy  
Detalga  perpendikulyar  yo‗naltirilgan  lazer  dastasi  qaytgan 
nurlanishni ba‘olovchi aylanuvchan fotorezistorga tushadi, bu bilan 
esa sirt g‗adir – budurligini aniqlaydi. 
Akustikaviy  
G‗adir – budurlikni o‗lchash sirtdan ultratovush dastasining qaytish 

---

jadalligini aniqlash natijasida sodir bo‗ladi. 
Pnevmatik  
Soplo  –  to‗sma  qopqoq  tizimini  hosil  qiluvchi  detal  sirtidan 
muayyan  doimiy  masofada  o‗rnatilgan  o‗lchash  soplosi  oqim 
tezligiga bog‗liq holda sirt g‗adir – budurligi aniqlanadi. 
Lazerli  manbadan  va  o‗lchashni  skanirovkalash  sistemasida  o‗lchashni 
optik  sxemasidan  foydalanish  yuza  sifatini  avtomatik  nazorat  qilish  uchun 
qo‗llash  osonlashadi.  Lekin  yog‗lash  sovutish  vositalarni  qo‗llansa  bu 
usullardan foydalanish qiyinlashadi. 
Yuzalarni  sifati  va  ishlov  berishni  aniqligini  o‗lchashni  ishonchliligini 
oshirish uchun akustik usullari foydalanilyapti. Buning uchun impulsli – ovozli 
datchik kesuvchi plastina zonasiga o‗rnatiladi, sovutish yog‗lash suyuqliklarini 
qo‗llanganda bu suyuqliklar ovoz impulsini o‗tkazuvchi muhit rolini o‗ynaydi. 
Qoidaga  ko‗ra  avtomatlashgan  sistemada  qo‗llanilgan  barcha  o‗zgartirgichlar 
mikroprotsessorga  ulanadi,  qaysiki  o‗lchanayotgan  axborot  qayta  ishlanadi  va 
o‗lchash  natijalari  oldindan  berilgan  kattaliklar  bilan  solishtiriladi.  Bunda 
tashxislash  va  nazorat  qilish  vositalarini  ishlash  prinsipi  kesish  jarayonidagi 
qandaydir  kattaliklarni  taxlil  qilishga  asoslangan  (vibroakustik  signal 
darajasiga). 
Bunda  sarflangan  quvvat,  burovchi  moment,  kesish  kuchini  tashkil 
qiluvchilarini  ruxsat  etilgan  chegarasi  bilan  solishtirish  va  ishlov  berish 
jarayonini davom ettirish xaqida yoki dastgoxni to‗xtatish xaqida yoki kesuvchi 
asbobni  almashtirish  xaqida  qaror  chiqaradi.  Tashxislash  va  nazorat  qilish 
vositalarini  ishonchli  funksiyalanishi  uchun  turli  xil  kesuvchi  asboblar  bilan 
turli  xil  ishlov  berishda  kesuvchi  asbobni  buzilish  kriteriyasi  parametrlarni 
ruhsat  berilgan  o‗zgarish  chegarasini  aniqlashimiz  kerak.  Shuning  uchun 
tashxislashning  operativligi  birinchi  navbatda  axborotdan  foydalanish  hisobiga 
erishiladi.