«Машинасозлик технологияси асослари»

2.3. Деталларни дастгохларда ўрнатиш усуллари. Олти 
нуқта қоидаси 
Деталларга ишлов бериш учун улар турли усуллар ёрдамида 
ўрнатилиши мумкин. 
1)
Деталнинг бевосита 
дастгох столига ўрнатиш
. Бу усул донали 
ва кичик серияли ишлаб чиқариш шароитида қўлланилади. Бу 
усулни қўллашнинг асосий сабаби махсус мослама тайёрлашни 
иқтисодий жихатдан мақсадга мувофиқ эмаслигида. 
2)
Аввалдан 
белгилаб олиш усули 
билан Деталнинг дастгох 
столига ўрнатиш. Аввалдан белгилаб олишда ишлов 
бериладиган юзаларнинг холатини белгиловчи ўқ ва бошқа 
чизиқларни хомашё юзасида хосил қилинади. 
Бунинг учун хомашё юзаси бўёқ билан бўяб олинади. Чизиқлар 
штангенциркуллар, штангенрейсмуслар, бурчаклилар, парраклар 
ёрдамида ўтказилади. 
Аввалдан белгилаб олиш юқори малакали ишчининг кўп 
вақтини талаб қилади. Бу усл ёрдамида юқори аниқликка 
эришиш қийин. Шунинг учун бу усулдан катта ўлчамдаги 
мураккаб қуйма деталларга ишлов беришда фойдаланилади. 
3)
Деталларни 
махсус мосламаларга ўрнатиб ишлов бериш
. Бу 
усулдан фойдаланилганда махсус мослама ёрдамида деталга 
кесувчи асбобга нисбатан аниқ холатда берилади. Махсус 
мосламалардан фойдаланилганда хомашё аввалдан чизиқлар 
ўтказиш уни дастгохга ўрнатишда созлаш ишларини бажариш 
керак эмас. 
Махсус мосламалар ёрдамида Деталнинг дастгохга ўрнатиш 
тез ва осон бажарилади. Мосламалардан фойдаланишнинг мақсадга 
мувофиқлиги донали ва кичик серияли ишлаб чиқариш шароитида 
кўриб чиқилиши мумкин. Кўп серияли ва ялпи ишлаб чиқариш 
шароитида мосламалардан фойдаланиш мажбурий кўринишга эга. Акс 
холда ишлаб чиқариш самарадорлигини оширишга эришиш мумкин 
эмас. Бу ишлаб чиқариш шароитларида хар-бир амални бажариш учун 
алохида мослама лойихалаш тақозо этилади. 
Махсус мосламаларда деталларни базалаш учун ўрнатиш 
юзалари назарда тутилади. 
Қаттиқ жисмлар механикасидан маoлумки, улар фазода олтита 
эркинлик даражасига эга. Бу ихтиёрий танланган учта ўзаро 
перпендикуляр X,Y,Z ўқлар бўйича илгариланма-қайтма ва шу ўқлар 
атрофида айланма харакатлардан иборат (2-расм). 

---

20 
Деталнинг хар бир эркинлик даражасини йўқотиш учун уни 
маoлум бир қўзғалмас нуқтага қисиш (жипслаш) керак. Бу нуқталар ўз 
навбатида мослама ёки дастгох столининг қўзғалмас нуқталари 
бўлиши мумкин. Хар бир қўзғалмас бир нуқтали таянч Деталнинг 
битта эркинлик даражасини йўқотади. Деталнинг барча олтита 
эркинлик даражасини йўқотиш учун уни