«Машинасозлик технологияси асослари»

Ёрдамчи ўрнатиш базаси 
деб фақатгина деталга ишлов 
бериш жараёнида ўрнатиш юзаси бўлиб хизмат қиладиган ва уни 
бошқа 
юзалари 
билан биргаликда 
йиғилган 
машина 
иш 
бажармайдиган юзасига айтилади. Бундай юзалар сунoий ўрнатиш 
базаси хам деб юритилади. Механик ишлов беришда ўз вазифасини 
бажаргандан сўнг бу юзалар қирқиб юборилади. 
Ўлчов базаси 
деб Деталнинг бошқа юзасини жойлашишини 
ифодаловчи ўлчам учун ўлчов боши бўлиб хизмат қилувчи юзага 
айтилади. 

---

16 
Йиғиш базаси
деб - деталнинг йиғилган машинада бошқа 
деталларга нисбатан холатини белгиловчи юзасига (юзалар, чизиқлар, 
нуқталар йиғиндиси) айтилади. 
2.1-расм. Базалар ва уларни кўринишлари. 
а - шестерняларнинг асосий базалари I, II, III; б – шпонкали валнинг 
ёрдамчи базалари I, II, III, 1-қўшиладиган детал; в – деталнингнг 
ўлчов базаси А; г – жуфт йўналтирувчи база I; д – жуфт таянч база I; 
1- детал: е – ўрнатиш аниқ (аён) база I, йўналтирувчи кўринмас база 
II, заготовканинг таянч кўринмас базаси III, 1…6 – таянч нуқталар, 7 – 
заготовка, 8 – ўзи марказловчи исканжа қисқичлари. 

---

17 
Конструктив 
(тузилишни 
ифодаловчи) 
база 
деб 
конструкцияни (тузилмани) ишлаб чиқишда бошқа деталларни 
ўлчамларини ва холатларини белгиловчи юзасига (юзалар, чизиқлар, 
нуқталар йиғиндиси) айтилади. Конструктив юза реал, агарда у 
материал юзани ифодаласа, ёки геометрик, агарда у геометрик ўқдан 
иборат бўлса, кўринишда бўлади. 
Базаларнинг эркинлик даражасини йўқотиш бўйича қуйидаги 
кўринишлари бўлиши мумкин. 
Ўрнатиш базаси 
– заготовкани учта эркинлик даражасини 
битта координата ўқи бўйича харакатланиш ва бошқа ўқи бўйича 
айланиши йўқотилади.
Таянч базаси
– заготовкани битта эркинлик даражасини – 
битта координата ўқи бўйича харакат ёки 111 – ўқ атрофида 
айланишини йўқотилади. 
Базалар кўриниши бўйича қуйидаги базалар бўлади.