Mashinalaridan foydalanish, texnik

(

)
bilan tavsiflanadi. Tuproqlar ilashish koeffitsienti

= 0,2…0,3 yumshoq, 

= 
0,3…0,5 o‘rtacha va 

= 0,6…0,9 bo‘lgan qattiq tuproqlarga ajraladi [12]. 
Traktorning etakchi g‘ildiraklaridagi 
R
ur
urinma tortish kuchi uning 
konstruktiv o‘lchamlariga: 
N
e
quvvatiga, i
tr
transmissiyaning uzatish soniga, 

tr

---

33 
transmissiyaning foydali ish koeffitsientiga, 
н
д
n
dvigatelning aylanish chastotasiga 
va etakchi g‘ildirak 
r
k
radiusiga bog‘liq. 
Barcha tuproqlarda ma’lum rusumli traktor o‘zgarmas urinma tortish 
kuchiga ega bo‘ladi, bu kuch faqat harakat tezligiga va traktorning uzatmasiga 
bog‘liq ravishda o‘zgarishi mumkin. 
Traktorni xarakkatlantiruvchi kuch chegaralari 6-rasmda keltirilgan. Agar 
biz grafikda ordinatalar o‘qi bo‘ylab ta’sir etuvchi kuchlarni, absissalar o‘qi 
bo‘ylab ilashish koeffitsienti ko‘rsatilgan tuproq turini yozsak, u holda 
F
il
ilashish 
kuchi, 
R
ur
, urinma kuch, 
R
f
 
va 
R

kuchlari to‘g‘ri chiziqlar bilan ifodalanadi. 
1-ilashish kuchi etarli bo‘lmagan joy: 
R
il
 = F
il
 - R
f
 - R

;
2- ilashish kuchi etarli bo‘lgan joy: 
R
il
 = R
ur 
- R
f
 - R

. 
Traktorni harakatlantiruvchi kuch deb, etakchi g‘ildirakning markaziga 
qo‘yilgan, ammo ilashish kuchi mavjud bo‘lmagandagina paydo bo‘ladigan biror 
tashqi kuchga aytiladi. 
Rasmdagi grafikdan ko‘rinadiki, harakatlantiruvchi kuch ilashish etarli 
bo‘lmagan joyda traktorning ilashish kuchi bilan cheklanadi, ilashish etarli bo‘lgan 
joyda esa, urinma tortish kuchi bilan chegaralanadi, ya’ni traktorning konstruktiv 
o‘lchamlariga bog‘liq bo‘ladi. 
Traktorning 
н
il
Р
tortish kuchi dvigatelning quvvatiga bog‘liq bo‘lgan 
harakatlantiruvchi kuch bilan cheklanadi, lekin dvigatel tirsakli valining nominal 
chastotasida olinadigan nominal tortish kuchiga har doim ham mos kelmaydi. 
Traktorning tortish xususiyati tuproq sharoitlariga (tuproqning yuza qatlam 
qattiqligiga) qarab keng ko‘lamda o‘zgaradi. 
Tortish xususiyatlarini oshirish uchun g‘ildirakli traktorlarda past bosimli, 
naqshlari ikki tomonga yo‘naltirilgan shinalar ishlatiladi. 

---

34