Mashina va mexanizmlar nazariyasi

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
ISLOM KARIMOV NOMIDAGI
TOSHKENT DAVLAT TEXNIKA UNIVERSITETI
OLMALIQ FILIALI
“MASHINA VA MEXANIZMLAR NAZARIYASI” fanidan
KURS ISHI LOYHASI

BAJARDI: ___________________________________
KURS ISHI RAHBARI: ___________________________________

=2 800 aylana/min L_OA=0.075m L_AB=0.3m m₂= 30kg m₁=45kg J_s2=0,26kg.m d=0.08m P=1.2M L_AS=0.375m
z₄=17 z₅=28 m=4 h=8 ф=60 ф=30 =1

mexanizmda krivoship, shatun va qo’zg’almas yo’naltiruvchi bo’ylab ilgarilama-qaytarma harakatlanuvchi zveno. Bu mexanizm yordamida krivoshipning aylanma harakati polzunining ilgarilama-qaytar harakatiga aylantiriiadi. Bu mexanizm yordamida polzunning ilgarilama harakatini krivoshipning aylanma harakatiga ayiantirish ham mumkin.

• 
  Mexanizmning qo’zg’aluvchanlik darajasini P.L.Chebishev formulasi
  

bilan hisoblaymiz:
W = 3n-2P5-P4
bu erda, «n-qo’zg’aluvchi zvenolar soni;
P5- quyi (beshinchi klass) kinematikaviyjuftlar soni;
P4- oliy (to’rtinchi klass) kinematikaviyjuftlar soni
Qo’zg’aluvchi zvenolar sonini 1-3 raqamlar bilan, qo’zg’almas zveno ustunini esa 0 bilan belgilaymiz. Bu mexanizmda hammasi bo’lib 3 ta qo’zg’aluvchi zveno va bitta qo’zg’almas zveno bor. Bular:
1. Krivoship
2. Shatun.
3. Polzun, ya’ni n = 3
Beshinchi klass kinematikaviy juftlar soni P5 ni hisoblaymiz. Berilgan
mexanizmda:
1. stoyka-krivoship.
2. krivoship-shatun.
3. shatun-polzun.
4. polzun-stoyka.
Hisoblab o’tganimiz 4 ta beshinchi klass kinematikaviy juft bor, ya’ni P5= 4. Mexanizm tarkibida to’rtinchi klass kinematikaviyjuftlar yo’q, ya’ni R4 =0. U holda, mexanizmning qo’zg’aluvchanlik darajasi W = 3-3+ 2-4-0 = 1 W=1 bo’ladi.
Demak, mexanizmdagi barcha zvenolaming ma’lum harakatini olish
uchun bitta etakchi zveno etarli. Bu mexanizmda etakchi zveno sifatida O₁A
krivoship qabul qilingan.
Mexanizmni kinematikaviy tekshirish uchun shu mexanizm barcha zvenolarining o’lchamlari, kiriematik sxemasi va etakchi zvenosining harakat qonuni vaqtning fonktsiyasi tarzida beriladi. Bu harakat qonuniga binoan,etakchi zvenoning vaziyati aniqlanadi.Etakchi zvenoning bar bir vaziyatida unga ulangan Assur gruppalarining kinematikasi tekshiriladi. Birinchi hamda etakchi zvenoga ulangan gruppa zvenolarining kinematikaviy parametrlari hisoblab topiladi, so’ngra ketma-ket ulangan ikkinchi gruppaning kinematikasi tekshiriladi va hokazo. Shu tartibda
qoigan gruppalar hisoblanadi. Agar mexanizmning etakchi zvenosiga bir necha gruppa ulangan bo’Isa, ulaming kinematikasi istalgan ketma-ketlik bilan hisoblanadi. Mexanizmni kinematikaviy tekshirishda awal uning vaziyati, so’ngra esa tezlik va tezlanishlari aniqlanadi. Mexanizm zvenolarining vaziyatining chizish uchun knematikaviy juftiaming qo’zg’almas elementlarining (qo’zg’almas nuqta va
yo’naltirgichning) chizmada berilgan, koordinaialar bo’yicha joylashish vaziyati belgilanadi. Etakchi zvenoning berilgan vaziyati ko’rsatiladi. Strukturaviv gruppalarining joylashish tartibi bo’yicha etakchi zvenoga ulangan vaziyati chiziladi. Mexanizm zvenolari va qo’zg’almas stovkalar oraiig’i sxemasida ma’him tanlangan masshtab bo’yicha chiziladi. Mexanizm va mashinalar nazariyasida berilgan parametming qiymatlari 1mm kesma qanchaga tengligi (masshtab) bilan tasvirlanadi. Masshtab у harfi bilan belgilanadi. Masshtab indeksidagi harf kesmada qaysi o’lcham tasvirlanganini bildiradi.
Uzunlik, tezlik va tezlanish masshtablari quyidagicha belgilanadi

Masshtab koeffitsentining qiymati Hi - haqiqiy o’lcham/kesma uzunligi
formula yordamida hisoblab topiladi.
Buning uchun mexanizmning uzunlik masshtabini tanlaymiz


Etakchi zvenoning bir marta to’la aylanishini 12 vaziyatga bo’iib chizamiz. Buning uchun o, markazdan O,A = 50 mm radius biian A nuqtaning traektoriyasini bildiruvchi aylana chizamiz. Bu ayianani teng 12 ta qismga ajratamiz va uiami markaz biian tutashtirilsa, krivoshipning har 30° ga ega bo’igan vaziyati kelib chiqadi. Krivoshipning har bir vaziyatiga mos keluvchi В nuqtaning bolatini aniqlaymiz,O, markazdan yuqoriga qarab 0,y o’qini o’ikazamiz. Krivoshipning har bir 4 nuqtasidan shatun AB uzunligidagi kesmani Oty o’qida tsirkul yordamida belgilaymiz. Belgiiangan nuqtalar polzun в nuqtasining traektoriyasini beradi. Polzun O.y o’qida harakat qiladi. Belgiiangan Д nuqtalami 4 nuqtalar biian birlashtirib, shatun AB ni hosil qilamiz. Bunda shatun ab ni kesma uzunligi quyidagi formuiadan to piladi;

mm
Zveno AB ning s2 nuqtasi vaziyatini kesmalaming


nisbatdan aniqlab, ushbu kesmani A nuqtadan xszvenoda belgilaymiz.Krivoshipning bir marta to’la aylanishida aniqlangan S2, S'2, S2,... S2 nuqtalami birlashtirib, s2 nuqtaning harakat traektoriyasini olamiz.
Mexanizmning teziiklar rejasini qurish. Krivoshipning burchak teziigini aniqlaymiz:

Krivoshipning A nuqtasining teziigini aniqlaymiz
V_A=w*l_OA=16.2*0.075=1.22 m/s
Teziiklar rejasi uchun masshtab koeffitsienti ni aniqlaymiz;

Listning ixtiyoriy bir joyida teziiklar rejasining qutb nuqtasi p ni tanlaymiz. Qutb nuqtasidan krivoshipning yo’nalishi bo’yicha krivoship C\A ga tik chiziq chizamiz va unda ~pa = 50 mm kesmani belgiiaymiz. в nuqtaning teziiklar planidagi o’mini aniqlashda quyidagi vektor tenglamadan foydalanamiz.

Mexanizmning holat plani va S nuqtasining harakat traektoriyasi



Birinchi tenglamaga asosan pa kesmaning a rruqta uchidan snatun AB ga perpendiku'yar qilib chiziq chizamiz.Ikkinchi tenglamaga asosan, vy_y = 0 bo’lgani uchun, polzun y-y bo’ylab yo’naladi, shu cababli p qutbdan Oy o’qiga parallel chiziq chizib, ikki chiziqni kesishish joyi b nuqtani beradi.Tezliklar rejasini 12 holat uchun qurib, quyidagi kehirilgan formulalardan foydalangan holda tezliklaming haqiqiy qiymatlarini hisoblaymiz.в va boshqa nuqtalaming absolyut teziigini mexanizmning 4-holati uchun hisoblaymiz.
m/s
nuqtalaming absolyut tezligi;
m/s

Mexanizmning tezlik va tezlanish planlarini qurish
Nisbiy tezliklaming haqiqiy qiymatlari:

Shatunning burchak tezliklari:

Mexanizmaing tezlanishlar rejasini qurish. Krivoshi pning A nuqtasi tezlanishini aniqlaymiz. Etakchi zveno O,A o’zgarmas burchak tezlik bilan aylanadi w = const. A nuqtaning urinma tezlanishi nolga teng, chunki

Faqat A nuqtaning normal tezlanishi bo’ladi. Uning qiymati quyidagicha topiladi;’
a’₁=w₁²*l_OA=16.2*0.075=1.215
Tezlanishlar rejasini qurish uchun masshtab koeffitsienti ni tanlaymiz.
Krivoshi pdagi A nuqtaning tezlanishini qutb tezlanishlar rejasida ла = 50 mm
kesma bilan belgilaymiz, ya’ni tezlanishlar rejasi krivoshi p masshtabi bo’yicha
chiziladi.

Ikkinchi tenglamaga asosan, a..y = 0 bo’lgani uchun qutb nuqta n dan o,y
o’qiga parallel chiziq chizib, ikki kesma kesishish nuqtasini b deb belgilaymiz.
Quyida keltirilgan formulalardan kesma uzunliklami quyidagi formulalardan aniqlaymiz.