Машина деталлари бўлими бўйича курс лойихалаш ишини бажариш намунаси

1-rasm. Silindrlarni tegish paytidagi kontakt kuchlanish.
Yopiq tishli uzatmalarni tishlarini ish sirtini chidamlilikka kontakt kuchlanish orqali hisoblash, Gerst formulasiga asoslangan. Bu formula tishlarni bir-biriga tegish chizig’idagi maksimal normal kuchlanishni aniqlashga xizmat qiladi.
Formulani chiqarishda ba’zi cheklanishlarga yo’l qo’yilgan: silindr materiali elastik (ideal), kontakt nuqtasida u hajmiy kuchlanish holatida, ya’ni 3 o’qli siqilish; Modul jihatdan katta siquvchi kuchlanish ;ẟ₃ =ẟ_max ; Bosimni kontakt yuzaga eni bo’yicha elleptik tarqalish qonuni
4q
ẟ_max= (1) c
bu erda: q – kontakt chizig’ini birlik uzunligiga to’g’ri kelgan kuch. s – kontakt yuza eni; uning qiymati quyidagicha aniqlanadi.
c= 3,04

Bu qiymatni (1) tenglamaga qo’yib, quyidagini hosil qilamiz.

c= 0.418

bu yerda: - silindrni keltirilgan egriligi,

1 1 1

  ;
kel 1 2
bu yerda: ₁ va ₂ silindr radiuslari;
1 2
kel  ;
1 2
ν - Puasson koeffistienti, ν = 0,3 deb qabul qilamiz.
E – silindrlar materialini elastiklik moduli; agar silindrlar turli materialdan tayyorlangan bo’lsa, elastiklik moduli quyidagicha aniqlanadi:
2E1 E2
E  .
E1  E2
1.2. To’g’ri tishli silindrik g’ildirak tishlarini kontakt kuchlanish bo’yicha hisoblash.
Silindrik tishli g’ildirakli uzatma (2-rasm) tishlarini ish yuzalarini chidamlilikka kontakt kuchlanish bo’yicha hisoblash (2)-formula asosida bajariladi. Eng katta normal kuchlanishni “σN” bilan ifodalaymiz; “N” indeks buyuk fizik olim familiyasi “Hertz”ni bosh harfi; tishlarni kontakt chizig’ini bir birlik uzunligiga to’g’ri kelgan kuch –q;
q _ Fn  KH bk_a

F¹ ilashishdagi normal bu erda: F_{n } cos_w cos
kuch; F_{1 } 2T¹ _ ^2T2 aylana kuch; αw –
d1 d2
tishlashish burchagi; u GOST 13755-81 dan 200 ga teng deb qabul qilingan.(Bundan buyon _w  a deb qabul qilamiz;  – profilni bo’lish burchagi) _
- bo’luvchi silindr hosil qiluvchiga nisbatan, tishni burilish burchagi; Kn – venestni eni bo’ylab tekis tarqalgan kuchni notekisligini va dinamik kuchni hisobga oluvchi koeffistient; b – venest eni; kc – qoplanish darajasi koeffistienti.
Keltirilgan silindr radiusi - _kel ni ilashish qutbidagi 2-rasm. Evoltntaviy
ilashmaning geometriyasi tishni evolventa profilini keltirilgan radiusi bilan almashtiriladi, agar

1  d21cossin; 2  d22cossin; dd₁2  u bo’lsa, kel  2cosd2sinu1 tenglik o’rinli bo’ladi. (2)-tenglama va keltirilgan qiymatlar asosida “_H ” tenglamasini quyidagi ko’rinishda yozish mumkin:

H  E 2  2sincos2 k1c  2T2Kd2H2 ub 1 (3) 1
Bundan keyingi hisob ishlari GOST 21354-75 dagi ko’rsatmalar asosida bajariladi. Ba’zi hollarda hisob ishlarini engillashtirish maqsadida ba’zi cheklanishlarga yo’l qo’yiladi. Amaliy hisob uchun GOST 21354-75 da quyidagi shartli belgilar qabul qilingan:
E
Z_M   ₂  - ilashishdagi tishli g’ildirak materialini mexanik hossalarini

_{ 1} hisobga oluvchi koeffistient. Uning o’lchov birligi E o’lchoviga mos keladi:
2cos^

Z_{H } - o’lchovsiz kattalik bo’lib, tish yuzalarini ilashish qutbidagi sin 2_w
shaklini hisobga oluvchi kattalik.
1
Z_  - o’lchovsiz kattalik bo’lib, u kontakt chizig’ini umumiy (yig’indi) k_ uzunligini hisobga oluvchi koeefistient;
3
to’g’ri tishli g’ildirak uchun k_  ,
4_
shevron va qiya tishli g’ildirak uchun k_c _, bu erda: _ - qoplanish darajasi.
Bularni inobatga olib (3)-formulani quyidagi ko’rinishda yozishimiz mumkin:

H  ZM  ZH  Z 2 T2  K2Hbu 1 (4) d2 
Barcha kattaliklar mos o’lchov birliklarda ifodalanishi kerak. GOST 21354-75 da, bu ko’rsatma chetlab o’tilgan, ya’ni moment Nm da “d” va “b” mm da kuchlanish va elastiklik moduli MPa da berilgan (son qiymati MN/m² ga to’g’ri keladi).
Bundan buyon o’lchamlar nazariyasi qonuniga asosan, moment - N · mm, “d” va “b” mmda va E – MPA= n/mm2 da qabul qilamiz. Po’lat uchun: E=2,15·105 MPa; Puasson koeffistienti ν = 0,3. Bularga asosan:
E 2,1510⁵
ZM  12  3,1410,32  275 N/mm
Ζn – ni son qiymatlari tishlar shakliga ko’ra:
To’g’ri tishli g’ildirak uchun: α =200 ; β=0 da ZH =1,76
Qiya tishli g’ildirak uchun: α =200 ; β = 8÷150 ; ZH=1,74÷1,71
Shevron tishli g’ildirak uchun: ZH = 1,57 Ζε-koeffistientni o’rtacha qiymati;
to’g’ri tishli uzatma uchun; α=200 da Zε = 0,9 qiya tishli uzatma uchun; Zε = 0,8
Keltirilgan kattaliklarni (4)-formulaga qo’yib va d2 ni, o’qlar orasidagi masofa aw bilan almashtirib, ya’ni d_{2 } 2a^{w u} ni e’tiborga olib, quyidagi formulani hosil
u 1

qilamiz. Tekshirishga mo’ljallangan to’g’ri tishli uzatma uchun _{H } 310a_w T^{2 K}b^H^u^u₂^13  _H ; (5) qiya tishli uzatma uchun, _H  270a_w T2  KbHu(₂u 1)3  H . (6)
b
Bu tenglamalarda “b” ni “a_w” orqali ifodalab, tish gardishi eni koeffistienti _ba  a_w ni inobatga olib, loyihalanayotgan hisobiy “aw” tenglamasini hosil qilamiz; (“mm” hisobida)
aw  Ka u 1 3 _HT22Ku2Hba ; (7)
To’g’ri tishli uzatma uchun: Ka=49,5 qiya va shevron tishli uzatma uchun K_a=43,0 ga teng;
bu erda: K_H  K_H  K_H  K_H, K_H - kuchlarni tishlar orasida bir tekis tarqalmaganligini hisobga oluvchi koeffistient, to’g’ri tishli g’ildirak uchun K_H=1,0; Qiya tishli g’ildirak aylana tezlikka bog’langan (υ): υ = 10÷20 m/s va aniqlik darajasi 7 - bo’lganda K_H 1,0 1,1; υ=10 m/s hamda aniqlik darajasi 8-chi bo’lganda K_H 1,051,15; K_H gardishni eni bo’ylab yoyilgan kuchni notekis taqsimlanishini hisobga oluvchi koeffistient bo’lib, yopiq reduktor turidagi tishli uzatmalarni loyihalashda, Knβ –qiymati 1 – jadval asosida olinadi.
O’zgaruvchi kuch ta’sirida ishlovchi tishli uzatmalar (reduktorlar) uchun, K_Hß-
koeffistientini taxminiy qiymati