Mashg‘ulotlar shakli: №4-ma’ruza (M) Mavzu: saf va umumrivojlantiruvchi mashqlar reja

2.2.Umumrivovlantiruvchi mashqlarni tasnifi.
Ko’p yillik amaliy tajriba shuni ko’rsatadiki, mashqlar atamalarni va ayniqsa yozish qoidalarini muntazam o’zlashtirib bormoq kerak. Atamalarni mashqlarni amaliy o’rganish bilan baravariga olib borish yahshi natija beradi va shug`ullanuvchilarni yanada murakkabroq harakatlarni egallashga tayyorlaydi.
Shuning uchun ham Umumrivojlantiruvchi mashqlar barcha sport turlari mashg`ulotlarida, sog`lomlashtirish guruhlari, bolalar bog`chasi, maktab, o’rta va oliy o’quv yurtlarini jismoniy tarbiya darslarida keng qo’llaniladi.
Umumrivojlantiruvchi mashqlar bilan muntazam shug`unlanish mushak, yurak, qon-tomir, nafas va nerv sistemalarini rivojlantiradi va mustahkamlaydi, organizmning ish qobiliyatini va hayotiy faoliyatini kuchaytiradi.
Ular yordamida deyarli barcha jismoniy sifatlar – kuch va kuch bardoshligi, mushaklarning qisqarish tezligi va qayshqoqligi, harakat uyg`unligi va nafis ijro etilishi rivojlantiriladi va takomillashtiriladi, qaddi – qomati to’g`ri shakllantiriladi.
Umumrivojlantiruvchi mashqlar yordamida tana qismlariga va mushak guruhlariga alohida ta`sir ko’rsatish mumkin. Bu hususiyat shug`ullanuvchilar organizimga, ayniqsa harakat apparatiga har tomonlama, ta`sir ko’rsatish va butun tana mushaklarini muvofiq rivojlantirish imkoni beradi.
Umumrivojlantiruvchi mashqlar shakli va mazmuni bo’yicha juda oddiy bo’lib, o’rganish uchun ko’p vaqt talab qilinmaydi. Barcha shug`ullanuvchilar: yosh bolalar, turli yoshdagi kishilar va hattoki nogiron kishilar ham shug`ullanishlari mumkin.
Umumrivojlantiruvchi mashqlarni bajarayotganda jismoniy yuklamani boshqarish oson. Nagro’zka tanlanadigan soniga bog`liq.
Mashqlarning ta`sir qilish darajasini quyidagi usullar: takrorlash sonini ko’paytirish, bajarish tezligini o’zgartirish, og`irlikni o’zgartirish yoki o’zaro qarshlik darajasini o’zgartirish, dastlabki holatni, yoki bajarish usulini o’zgartirish orqali boshqarish mumkin.
Jismoniy tarbiya o’qituvchisi Umumrivojlantiruvchi mashqlarni mohirona o’ta`bilish uchun u quyidagi mahsus bilim, ko’nikma va malakaga ega bo’lishi shart:
- ko’p sonli mashqlarni o’zi egallashi (ko’rsata olishi, atamalar orqali tushuntira olishi);
- har bir mashqning mohiyatini uning nima uchun qo’llanilishini aniq bilishi;
- belgilangan vazifalarga muvofiq mashqlar majmuasini to’za bilishi;
- umumrivojlantiruvchi mashqlarni turli (faqat tushuntirish, faqat ko’rsatish, topshiriq berish, o’yin usuli va hokazo) usullarda o’rgata olish va mashg`ulot o’ta bilishi;
- umumrivojlantiruvchi mashqlar mashg`ulotlarini uyushtirish metodlarini egallashi;
- hal qilinadigan vazifalar va shug`ullanuvchilarning holatiga qarab, yuklamani me`yorlay olishi talab etiladi.
Umumrivovlantiruvchi mashqlarni tasnifi - mashqlarni tasniflashda anatomik belgi asos qilib olingan. Mashqlar kishining ayrim tana qismlariga ta`sir ko’rsatishiga qarab bo’linadi:
Qo’l muskullari va yelka kamari uchun mashqlar.

Bo’yin muskullari uchun mashqlar.

Oyoq muskullari va tos kamari uchun mashqlari.

Gavda mushaklari uchun mashqlar.

Butun tana mushaklari uchun mashqlar.

Badantarbiya
Yurak-qon tizimida qonning aylanishini yaxshilovchi mashqlar tanangizni mashg‘ulotlarga tayyorlashingiz uchun qo‘l keladi. Bu badantarbiya yurak va o‘pkangizning ish faoliyatiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.
Mashg‘ulotlardan avval va keyin engil badantarbiya qilish juda muhim ahamiyatga egadir. Agar siz bir xillikdan zerikib ketsangiz, badantarbiya mashqlarini o‘zgartirib borishingiz mumkin. Bu mashqlarni uyda ham qaytarib turishingiz mumkin.

Boshlanishi

Katta yoki kichik guruhlarda shug‘ullanishingizdan qat’iy nazar, avvalambor, tanangizni qizdirib olishingiz shart. Badantarbiya mashg‘ulotlari davomida tanangizning barcha qismi e’tibordan chetda qolmasligi lozim. Harakatlar sizni o‘ziga bog‘lab olishi kerak.
Badantarbiya mashg‘ulotlari taxminan 15 daqiqa davom etadi: 10 daqiqasi yurak-qon tomirlari faoliyatini yaxshilashga, 5 daqiqa mushaklar payini cho‘zish uchun sarflanadi.
Yurak-qon tomirlari mashqlariga sakrash, yugurish, tezlikni oshirish, o‘zgartirish va umuman butun tanani harakatlantiruvchi mashqlar kiradi.
Mushaklarni tayyorlash (qizdirish)
Endi mushaklarni qizdirib olishga navbat etdi. Bu mashqlarga 5 daqiqa davom etadi. Har bir mashqqa bir necha soniya ajrating. Bir mashqdan boshqasiga o‘tishda shoshilmang. Har bir harakatni hushyorlik bilan bajaring.
Oyoqlaringizni yoyib polga qulayroq o‘tiring. Oyoqlaringizni to‘g‘ri qo‘ying. Va ikki qo‘lingiz bilan bir oyog‘ingiz barmoqlarini ushlang. Tez taslim bo‘lmang. Keyin bu oyog‘ingizga ham shu harakatni qaytaring. Har tomonga ikki martadan bu mashqni qaytarib, har safar oyog‘ingiz barmoqlarini 3-5 soniya ushlab turing.


MUSHAK QISMLARINI CHO‘ZISH MASHQI
Bu mashqni bajarish uchun, bir tizzangizni erga qo‘yib, bir oyog‘ingizni oldinga chiqaring. Ikki qo‘lingizni oyoqlaringiz yoniga qo‘yib, boshingiz va ko‘kragingizni ko‘taring. Bu holatda 30 soniya turing. Agar tanangiz qanchalik og‘riq his qilmasa, oyoqlaringizni tanangizdan yana sekin o’zoqlashtiring. Bu mashqni ikki oyoqda ham qaytaring.

TIZZA OSTI PAYLARINI CHO‘ZISH MASHQLARI

Siz bu mashqni yuqoridagi mashqdan so‘ng bajarsangiz bo‘ladi. O‘sha holatda tanangizni orqaga tashlang va tizzalaringizga tayaning. Oldingi oyog‘ingizni cho‘zing. Ikki qo‘lingizni tanangizning old qismiga qo‘ying. Bu holatda 30 soniya turing. Bu mashqni yanada murakkabroq qilish uchun oldingi oyog‘ingizni shipga qarab buring³.

Umumrivojlantiruvchi mashqlarning anatomik belgiga qarab tasniflanishidan tashqari ularning fiziologik ta`siriga qarab, ya`ni u yoki bu jismoniy sifatlarni: kuchni, tezkorlikni, qayishqoqlikni, bardoshlikni, chaqqonlikni rivojlantirishga qarab.
Umumrivojlantiruvchi mashqlar mazmunini bo’g`imlardagi: bukish, yozish, yaqinlashtirish, o’zoqlashtirish, aylanma harakatlar va burish harakatlari tashkil etadi.
Umumrivojlantiruvchi mashqlar yordamida quyidagi vazifalarni hal qilish mumkin:
Ta`lim vazifalar – harakatlarni belgilangan ko’lamda (zo’r berish darajasi, yo’nalishi, ko’lami, tezligi, me`yori) ijro etish malakasini shakllantirish; harakat faoliyatining alohida qismlarini yoki yahlitligicha o’rganish; hayotiy zarur bo’lgan ko’nikma va malakalarni shakllantirish; tananing turli qismlari bilan bajariladigan harakatlarnli moslab ijro etishni o’rganish.
Tarbiyaviy vazifalar - alohida mushak va mushak guruhlarini taranglashtirish va bushashtirishga o’rgatish; mushak qisqarishi, tana qayshqoqligi va bo’g`imlarning harakatchanligini rivojlantirish; kuch bardoshlik, chaqqonlik va harakat uyg`unligi,ahloqiy va estetik fazilatlarni tarbiyalash.
Sog`lomlashtiruvchi vazifalar – organizmning ish qobiliyatini bo’lajak asosiy faoliyatga tayyorlash; sog`liqni mustahkamlash va organizmning hayotiy faoliyatini oshirish; tana to’zilishini takomillashtirish, qaddi – qomatni tug`ri shakllantirish, to’g`ri nafas olishiga o’rgatish.
Umumrivojlantiruvchi mashqlar buyumsiz yoki buyumlar bilan bajarilishi mumkin. Odatda gimnastika mashg`ulotlarida gimnastika (yog`och, metal yoki plastmassa) tayoqlari, turli og`irlikdagi gantellar, chambaraklar, to’ldirma to’plar, arg`amchilar, gimnastika devori va o’rindig’lari keng qo’llaniladi. Bu asboblarning qo’llanilishi eng avvalo mashg`ulotda hal qilinadigan vazifaga bog`liq bo’ladi.