|
maoruza. Planimetriya va streometriya kursining boshlang`ich tushinchalari.
R e j a
VII-IX sinflarda geometriya elementlari berilishining mazmuni va maqsadi.
VII-IX sinflarda geometriya elementlari.
Matematika o`qib kelayotgan yosh avlodni kamol topdirishda o`quv fani sifatida keng imkoniyatlarga ega. U o`quvchi tafakkurini rivojlantirib, ularning aqlini peshlaydi, uni tartibga soladi, o`quvchilarda maqsadga yo`nalganlik, mantiqiy fikrlash, topqirlik xislatlarini shakillantira boradi. Ulug allomalarimiz Al-Xorazmiy, Abu Nasr Farobiy, Aomad Fargoniy, Abu-Ali ibn Sino, Abu Rayxon Beruniy, Umar Xayyom, Abul Vafo Buzjoniy, Giyosiddin al-Koshiy, Nasriddin at-Tusiy, Mirzo Ulugbeklarning matematikaga qo`shgan oissalarini o`rganish jarayoni o`quvchilarning dunyoqarashini kengaytiradi, bilimdonligini oshirib, ularni vatanparvarlik, milliy iftixor ruoida tarbiyalaydi.
Maolumki, matematika moddiy dunyoning oboektlarini o`rganadi, lekin boshqa fanlardan farqli ularoq, uning miqdoriy munosabatlari va fazoviy shakllari asosiy oboekt sifatida qaraladi.
Respublikamizning kelajagini barpo qiluvchi yosh avlodga oozirgi zamon fanining yangiliklarini uning murokkab qirralarini o`rgatish bilan bir qatorda o`tmish merosimizni o`rganishga imkoniyat to`gdirilishi lozim.
Iqtidorli va matematikaga qabiliyatli o`quvchilar uchun qo`shimcha bilish olish imkoniyatlari yaratilishi lozim Matematikaning boshlangich tushunchalari 1-4 sinflarda beriladi. Matematika ikki qismdan iborat algebra va geometriya. Geometriyadagi elementar va boshlangich tushunchalar asosan o`rta maktablarning 5-6 sinflarida beriladi.
Geometriyaning boshlangich tushunchalari: nuqta, kesma, tekislik, Geometrik shakllar oaqida tasavvurlar: nur, to`gri chiziq, siniq chiziq.
sinfda boshlangich tushunchalar kesma, nur, son nuri, to`gri chiziq, nuqta, siniq chiziq, perimetr, to`gri to`rtburchakning perimetri va yuzi, yuz o`lchov birliklari, to`gri burchakli parallelepiped va kub, to`gri burchakli parallelepipedning xajmi. Xajm o`lchov birliklari, aylana va doira burchak tushunchasi, to`bri va yoyiq burchak, burchaklarni o`lchash, transportir, masshtab tushunchalari kiritiladi.
sinfda uchburchak, uning turlari, perimetri, uchburchaklarni yasash, uchburchakning yuzi, diagrammalar, aylana uzunligi va doira yuzi, shar, tsilindr, konus, Biyosiddin al-Koshiyning "Aylana oaqida risola"si, perpendikulyar to`gri chiziqlar parallel to`gri chiziqlar, koordinata tekisligi, grafiklar, o`qqa nisbatan simmetriya, simmetriya o`qi, simmetriya markazi boshlangich tushunchalar kiritiladi. Shu olingan boshlangich tushunchalar geometriya kursini boshlashga zamin yaratadi. Geometriya so`zi grekcha, o`zbekcha "er o`lchash" degan maononi bildiradi.
Geometriya - geometrik figuralarning xossalari oaqidagi fandir.
sinf matematika darsligida to`gri to`rtburchak oamda kvadratlarning perimetri va yuzasi `aqidagi boshlangich maolumot qo`yidagicha kiritiladi.
Perimetrga Ta`rif beriladi. To`gri to`rtburchakning `amma tomonlari uzunliklari yig`indisi uning perimetri deyiladi. Bo`yi a va eni b ga teng bo`lgan to`gri to`rtburchakning perimetri ushbu
R=a+b+a+b=2a+2b=2*(a+b)
formula bo`yicha xisoblanadi. AVSD to`gri to`rtburchakda:
AV=VS=a AV=DS=b qarama-qarshi tomonlari teng; AV va AD qo`shni tomonlar (bo`yi va eni).
Oamma tomonlari teng bo`lgan to`gri to`rtburchak kvadrat deyiladi. Kvadrat tomonlarining uzunligi a xarfi bilan belgilasak, uning perimetri.
R=a+a+a+a=4*a
bo`ladi. Bu kvadratning perimetrini topish formulasidir. Formulalarni kiritib chizma orqali tushuntiriladi.
To`gri turtburchakning A va S; V va D uchlarini tutashtiruvchi AS va VD kesmalar uning diagonallari deyiladi.
Kvadratning yuzi tomonining kvadratiga teng.
S= a2
to`gri to`rtburchakning yuzi eni va buyining ko`paytmasiga teng.
S= ab
Shunday qilib qolgan tushunchalar kiritiladi va ularga doir misollar va masalalar kiritiladi, echiladi.
sinf matematika darsligidagi uchburchaklarni yasash oaqidagi boshlangich maolumotlar quyidagicha kiritilgan.
Bu mavzu 6-sinf darsligida amaliy mashgulot sifatida kiritilgan.
Uchburchaklarni yasash uchun chizgich, transportir va tsirkuldan foydalanamiz:
Uchta tomoni bo`yicha uchburchak yasash. Tomonlari AV=2 sm, VS=4 sm, AS=3 sm bo`lgan uchburchakni yasaylik. Uchburchakni quyidagi tartibda yozamiz.
biror to`gri chiziq chizib, unda, masalan AV=2 sm kesmani belgilaymiz
tsirkulning oraligini AS=3 sm qilib ochib, uning o`tkir uchini A nuqtaga qo`yib, yoy (radiusi 3 sm bo`lgan aylananing qismini) chizamiz.
v) tsirkulni VS=4 sm uzunlikda ochib, uning o`tkir
B
uchini V nuqtaga qo`yib, yana bir yoy chizamiz, u
avval chizilgan yoy bilan kesishishi; eylarning kesishgan nuqtasi uchburchakning S nuqtasidir.
s) S nuqtani A va V nuqtalar bilan tutashtirsak,
A C berilgan uchta tomoni bo`yicha AVS uchburchakni yasagan bo`lamiz.
Uchburchaknin ikki tomoni va ular orasidagi burchagi bo`yicha yasash.
A burchagi 350 va tomonlari AV=5 sm AS=4 sm bo`lgan AVS uchburchakni yasaylik
Buni quyidagicha amalga oshiramiz:
to`gri chiziq chizib,unda A nuqtani belgilaymiz.
transportir yordamida uchi A nuqtada va bir tomoni. Shu to`gri chiziqda bo`lgan
0 ni yasaymiz.
Tsirkul oraligini 5 sm da ochib, va o`tkir uchini A nuqtaga quyib, burchakning bir tomoniga AV=5 sm kesma ajratamiz.
tsirkulni 4 sm ga ochib, va o`tkir uchini A nuqtaga qo`yib birchakning ikkinchi tomonida AS=4 sm li kesma ajratamiz.
V va S nuqtalarni tutashtirsak, (uzunligi) izlangan AVS uchburchakni oosil qilamiz.
5 va 6 -sinf matematika o`quv qo`llanmasi 1998 yili chop etilgan bo`lib. Kitob lotin alif bosida yozilgan. Kitobning mualliflari O.Yusupov, J.Ikromov, A.Raximqoriev, M.Mirzaaxmedov, Yu.Saidjonovlardir.
Yuqoridagi kitoblar va rejalar asosida o`quvchilarni izchil mantiqiy fikrlashni shakllantirib borish natijasida ularni aql-zakovat rivojiga, tabiat va jamiyatdagi muammollarni oal etishning maqbul yo`llarini topa olishga qo`maklashishdir. Shu bilan bir qatorda insoniyat kamoloti, `ayotning rivoji, texnika va texnologiyaning takomillashib borishi asosida fanlarning o`qitilishiga bo`lgan talablarni oisobga olgan oolda maktab matematika kursini ularning zamonaviy rivoji bilan uygunlantirishdan iboratdir.
NAZORAT UChUN SAVOLLAR
V-VI sinflarda geometriya elementlarini o`tishdan maqsad nima?
Qanday geometrik tushunchalar o`rganiladi?
Uchburchaklar oaqidagi qanday bilimlar V-VI sinflarga kiritilgan?
Qaysi mavzular amaliy mashgulot sifatida kiritilgan?
Yangi ko`llanmaning mualliflari kimlar?
Do'stlaringiz bilan baham: |
