Ma’ruzalar matni mavzu: O’zbek xalq musiqasi janrlari

Kashta qo’shiqlari. Markaziy Osiyo xalqlari, xususan, o’zbek xalqi o’tmishdan kashta tikish san’ati bilan mashhur. SHuning uchun ham o’zbeklar o’rtasida kashtaning bosma, jimalay, sanama, ilma kabi turlari yuzaga kelganki, ularning xar biri kashtachilardan alohida mehnat, mahorat talab etadi.
Kashtaning turiga harab xatto qizlarning qandayligiga ham baxo berishgan va kashta qo’shiqlarida bu narsa o’z ifodasini topgan.
Bosma tikkan botir qiz,
Jimalay tikkan chevar qiz,
Sanama tikkan sardor qiz,
Ilma tikkan ilgir qiz.


Ilma – kashtaning maxsus turi bo’lib, kashta qo’shiqlarida bu tur ko’p ta’riflanadi.
Ilma tikdim ilib-ilib,
Tomoshaylang yonima kelib.
Rahmat, deydi ko’rgan kishi.
Xar gulimi xayron kolib.


O’rmak qo’shiqlari. O’zbeklar orasida o’rmak urish, ya’ni gilam, sholcha to’qish keng tarqalgan bo’lib, ana shu mehnat jarayonida ijro etilgan maxsus qo’shiqlar o’rmak qo’shiqlari, deb yuritiladi. O’rmak to’qish ishlari og’ip mashaqqatli bo’lib, u kishidan katta sabot va g’ayrat talab etadi.

O’rmagimni to’qiyman,

Kecha-kunduz no’qiyman.
Qachon tamom buladi,
Deb ashula to’qiyman.


Bo’zchi qo’shiqlari. Feodalizm sharoitida yengil sanoat, ayniqsa, to’qimachilik sanoati mutlako yo’q bo’lib, jamiyat o’zidagi turli matolarga extiyojini faqat qo’l mehnati orqali oddiy to’qish dastgoxlari vositasida qondirgan. Bo’zchi qo’shiqlarida unumsiz va sermashaqqat mehnatning og’irligi, bo’zchi bozorining kasodligi, to’quvchi oilalardagi muhtojlik kabi ohanglar yetakchilik kiladi.
Do’kon uyga kirsam, tanam qaqshaydi,
Sovuqlarda o’lmay qolsam yaxshiydi.
Harisi tillaga ketsa yaxshiydi,
SHunday mening bo’zim arzon ketarmi.

Ammo bo’zchi qo’shiqlari bizgacha nihoyatda kam yetib kelgan, ko’plari unutilib ketgan.