Ma’ruzalar matni 1- ma’ruza: dinshunoslik faniga kirish. Reja

6.  Ibtidoiy  mifologiya.  Ibtidoiy  odamning  tasavvuri  va  e’tiqodlari  majmuasi,  ularning  real
hayotdagi qiyinchiliklari, muammolari va yutuqlari og’zaki ijodda aks etgan. Bu narsa odamlarning
ongida qolib, turli afsonalarning yaratilishiga sabab bo’lgan. Ibtidoiy mifologiyani tashkil etgan ijod
doim  odamlarning  ma’naviy  hayoti,  ibodati,  hissiyotlari  va  diniy  tasavvurlari  bilan  chambarchas
bog’liq  edi.  Buni  tushunish  oson:  agar  ibtidoiy  odamning  asosiy  ma’naviy  hayotida  totemlarga,
marhum  ajdodlarga  ibodat  qilish,  ular  bilan  sirli  qarindoshligi  bo’lsa,  mifologiyaning  markazida
zooantropomorfik  ajdodlar  yoki  har-xil  mo’jizalar  kuchiga  ega  bo’lgan  ilohiylashtirilgan
qahramonlar  turardi. «Madaniy  qahramon»larning  ismlari  afsonalarda  biron  bir  muhim  yaratilgan
ixtiro yoki yangilikda mujassam bo’lgan. Masalan, olovni topish, oila va nikohlar shaklni o’rnatish,
29

mehnat va ov  qurollarini  yasash va boshqa  jasoratlarga oid aqidalarni  tashkil qilish. Kosmogonik

syujetlar ibtidoiy mifologiyada katta o’rin egallagan. YA’ni er va osmon, quyosh va oy, o’simlik va
hayvonot va nihoyat odamning yaratilishi to’g’risida rivoyatlar va afsonalarda diniy tasavvurlarning
ta’siri  yaqqol  namoyon  bo’lgan.  Ruhlarni  yangi  shaklga  kirish  sehrli  xususiyatiga,  ya’ni  o’z
qiyofasini o’zgartirish qobiliyatiga ega, bir vaqtning o’zida odam va hayvon shaklidagi monstr deb
hisoblashardi.
Ibtidoiy mifologiyada hayot va o’lim, tabiat va madaniyat, ayol va erkaklar orasidagi muhim
aloqalar  tasvirlangan  edi.  Mifologiyaning  bunday  qarama-qarshiliklarini  tahlil  qilish  hozirgi
sharoitda  inson  tarixining  qadimgi  bosqichini  qayta  tiklash  uchun  muhim  manba  hisoblanadi.
Xususan, bu tahlil ibtidoiy jamoalarda taraqqiyotning borishida diniy tasavvurlarning muhim rolini
aniqlashga imkon yaratadi.