Ma’ruza va ularga qо‘yiladigan talablar

Ma’ruza va ularga qо‘yiladigan talablar

Ma’ruza (lotin tilida lectio-о‘qish) – biror bir ilmiy, siyosiy mavzu bо‘yicha о‘quv materialini og‘zaki bayon etish. Ma’ruza atamasining bir necha ma’nosi bor: 1. Ma’ruza-о‘quv materiali, biror masala, ilmiy, siyosiy mavzularning izchil tartibli og‘zaki bayoni. 2. Ma’ruza -oliy о‘quv yurtlarida о‘quv jarayonining asosiy shakli. 3. Ma’ruza-omma oldidagi biror materialni bayon qilish uchun tayyorlangan axborotlar majmui.

Ma’ruza  о‘quv  jarayonini  tashkil  etishning  asosiy  shakllaridan  birihisoblanib,  о‘qituvchi  tomonidan  о‘quv  materiallarini  og‘zaki  ravishda, monologik  shaklda,  tizimli,  ma’lum  bir  ketma-ketlikda  bayon  etishninazarda  tutadi.  Oliy  ta’lim  paydo  bо‘lganidan  buyon  ma’ruza  asosiy  о‘qitishshakli  bо‘lib  qolmoqda  (latin  tilidan  olingan  bо‘lib,  lection  –  о‘qishdeganidir).  Ma’ruzada  о‘qituvchi  tizimli  ravishda  yangi  bilimlarni  beradiva  о‘quv  kursi  bо‘yicha  murakkab  bо‘lgan  muammolar  tushuntirib  berilishidozim.  Ma’ruza  о‘quv  mashg‘ulotlari  orasida  yetarli  darajadagimurakkablikka  ega  mashg‘ulot  turi  hisoblanadi,  shuning  uchun  ham  uninisbatan tajribali о‘qituvchilarga ishonib topshiriladi.

Ma’ruzaning  vazifalari  quyidagilardir:  о‘quv  fani bо‘yicha  bilimlartizimini  shakllantirish;  ilmiy  materiallarni  argumentlarni  keltirib(asosli  ravishda) bayon  etish  malakasini  shakllantirish;  kasbiy  fikrlashdoirasini  va  umumiy  madaniyatni  shakllantirish;  darslik  va  о‘quvqо‘llanmalarida xali yoritilmagan yangi bilimlarni bayon etish. 

Xozirgi  kunda  mashg‘ulotlarni  ma’ruza  metodida  olib  borilishiga qarshilik  qiluvchilarning  soni  ortib  bormoqda.  Ularning  fikrlariga  kо‘ra ma’ruzaning  kamchiligi,  avvalambor,  talabalar  faolligining  yetarli emasligi,  ulapr  tomonidan  ma’lumotlaprni  yetarlicha  ishlanmasligi talabalarning  ijodiy  faoliyatining  mavjud  bо‘lmasligi,  ularning tanqidiy  tafakkurini,  ma’lumotlarni  amaliy  qо‘llash  va  ularni mustahkamlashni sо‘ndirishidadir.

Ma’ruzaning  tuzilishini  kо‘rib  chiqamiz.  Ma’ruzaning  odatiy tuzilmasiga elementlariga kirish, asosiy qism, xulosa kiritiladi.

• Ma’ruzaning  tuzilishini  kо‘rib  chiqamiz.  Ma’ruzaning  odatiy tuzilmasiga elementlariga kirish, asosiy qism, xulosa kiritiladi.
• Kirish  –  auditoriyani  о‘quv  materialini  idrok  etishga  qiziqtirish  vayо‘naltirish  maqsadiga  ega  bо‘lgan  ma’ruzaning  bir  qismidir.  Ma’ruzaning bu  qismiga:  ma’ruza  mavzusini  bayon  etish,  uning  kasbiy  ahamiyatini, yangiligini  va  uning  о‘rganilganlik  darajasini,  ma’ruza  maqsadini tavsiflash,  ma’ruzada  kо‘rib  chiqilishi  lozim  bо‘lgan  asosiy  muammolarni qamrab  olgan  ma’ruza  rejasini  bayon  etish,  avvalgi  ma’ruzada  kо‘rib chiqilgan  savollarni  yodga  solish,  ularning  yangi  material  bilan bog‘liqligini,  uning  ushbu  fandagi  ahamiyati,  о‘rnini,  shuningdek,  boshqa fanlar tizimidagi о‘rnini belgilashni qamrab oladi.

Asosiy  qism – taklif etilgan rejaga qat’iy amal qilgan  xolda ma’ruza mazmunini bayon  etish.  Ma’ruza  mavzusini  ochib  beruvchi  konseptual  va dalilli  materiallarni,  ularni  tahlili  va  baholanishini,  ilgari surilayotgan nazariy qoidalarni   turli  usullarda  argumentlash  va isbotlashni qamrab oladi. Ma’ruzaning turiga qarab ish turi aniqlanadi. Xulosa  –  ma’ruzani  umumiy  xulosalash, materiallarni  umumlashtirish, ma’ruza mavzusi bо‘yicha  xulosalarini bayon etish; talabalarning savollarigajavob berish.

Ma’ruza о‘qituvchi shaxsining barcha boyligi: ongi, hissiyoti, irodasi, tuyg‘usi, e’tiqodi orqali talabalar ichki dunyosi bilan muloqotda bо‘lishining eng samarali, jonli shaklidir. Bunda  о‘qitishning yо‘naltiruv, axborot berish, metodologik va tarbiyalash funksiyalarini rо‘yobga chiqarishga yordam beradi.

• Ma’ruza о‘qituvchi shaxsining barcha boyligi: ongi, hissiyoti, irodasi, tuyg‘usi, e’tiqodi orqali talabalar ichki dunyosi bilan muloqotda bо‘lishining eng samarali, jonli shaklidir. Bunda  о‘qitishning yо‘naltiruv, axborot berish, metodologik va tarbiyalash funksiyalarini rо‘yobga chiqarishga yordam beradi.
• Ma’ruzaning yо‘naltiruvchi funksiyasida talabalarning diqqati о‘quv materialining asosiy qoidalari, uni о‘rganishdagi hamda bо‘lg‘usi kasbiy faoliyatidagi roli va ahamiyati, uni о‘zlashtirish metodlariga jalb qili-nadi.
• Ma’ruzaning axborot berish funksiyasi asosiy ilmiy faktlar, qoida-lar, xulosalarning mohiyatini ochishda о‘qituvchi tomonidan amalga oshiriladi.
• Ma’ruzaning metodologik funksiyasini qо‘llash tadqiqot metodlarini qiyoslash, chog‘ishtirishga, ilmiy izlanishning tamoyillari va yondashuvla-rini aniqlashga yordam beradi.
• Ma’ruzaning tarbiyaviy funksiyasi ma’ruza jarayonida о‘quv materia-liga hissiy baho berish munosabatlarini uyg‘otish, qiziqishlarini о‘sti-rish, mantiqiy fikrlash va isbotlashni oydinlashtirish yо‘li bilan amalga oshiriladi.