Маъруза ташкилот назарияси ва унинг илмий билимлар тизимидаги ўрни

Ташкилий хулқ-атвор назариялари.
Классик ташкилий назария ишлаб чиқаришнинг турли омилларининг техник-иқтисодий алоқалари ва боғлиқликларини ўрнатиш имконини берди.
Бироқ инсон омилининг роли ва аҳамияти етарли даражада ҳисобга олинмади.
Бу янги ташкилий назариянинг шаклланишига сабаб бўлади.
Инсоний муносабатлар назариясига кўра, иш муваффақиятининг мезони инсон ресурсларини такомиллаштириш орқали ташкилотнинг самарадорлигини ошириш ҳисобланади.
Ташкилий назарияларнинг янада ривожланиши классик ташкилий назарияни ва инсоний муносабатлар назариясини бирлаштиришга қатъий уринишлар билан бирга борди.
Бундай синтезнинг мисоли маъмурий хатти-ҳаракатлар назарияси бўлиб, унинг ғоялари Ч. Бер­нардом ва Г. Саймон томонидан таклиф қилинган.
Ч. Бер­нардом ҳокимият назариясини таклиф қилиб, уни расмий ташкилот элементлари деб атади.
У ҳокимиятни ахборот алмашинуви билан боғлади.
Унинг фикрича, ҳокимият ходимлар томонидан жамоалар қонуний, легитим ва зарур деб ҳисобланганда қабул қилинади.
У машҳур идрок назариясига тегишли, унга кўра раҳбарга бошқарилишни истаган одамлар томонидан куч берилади.
Г. Саймон ташкилотларни инсонлар "қарор қабул қилиш механизмлари" бўлган тизимлар деб ҳисоблади.
Раҳбарлар, маъмурлар фаолиятининг моҳияти, уларнинг қўл остидагиларга нисбатан кучи ташкилотнинг ҳар бир аъзосининг қарорлари асос қилиб олинган ҳаққоний ва қийматли шарт-шароитларни яратишдир.
Умуман олганда, маъмурий хулқ-атвор назарияси қоидалар ва белгиланган тартибларнинг муҳимлигини таъкидлайди ва ташкилот ичида оқилона хулқ-атворни сақлашга қаратилган бўлади.
Институтлар ва институционал ўзгаришлар назарияси.
Институционал назария нима учун ташкилотлар у ёки бу шаклларни олиши ва бир-бирига қанчалик ўхшаш бўлиши мумкинлигига жавоб беришга ҳаракат қилади.
Институтлар расмий (қонунлар, конституциялар) ва одамлар томонидан ишлаб чиқилган норасмий (ихтиёрий равишда қабул қилинган хулқ-атвор кодекслари) чекловларни, шунингдек, одамларнинг ўзаро муносабатларини шакллантрадиган мажбурий омиллардир.
Институционал ривожланиш назарияси асосий институционал ўзгаришлар секин содир бўлишини таъкидлайди, чунки институтлар индивидуал хулқ-атворни шакллантирувчи тарихий ўзгаришлар натижасидир.
Жамият мавжуд институционал тизим шароитида қўлга киритиб бўлмайдиган фойда олиш имкониятини кўрганида янги институтлар пайдо бўлади.
Институционал нуқтаи назардан ташкилотларни ташкил этиш нафақат оқилона жараён сифатида қаралади, лекин ташқи ва ички босим жараёни сифатида ҳам шу соҳа ташкилотлари вақт ўтиши билан бир-бирига ўхшаш бўлиб қолади.
Шунга асосланиб, ташкилот аъзоларини назорат қилишга қаратилган стратегик танлов ёки уриниш ташкилотнинг тегишли бўлган жамиятнинг институционал тартиби билан шартланган деб ҳисобланади.
Популяция-экологик (эволюцион) назария.
Бу йўналиш ўхшатишларни биологик эволюцион назария соҳасидан ташкилот назариялари соҳасига ўтказишни таклиф қилади.
Тадқиқот объекти-умумий тузилиш билан тавсифланадиган ташкилотларнинг популяциялари, яъни ташкилий шаклидир.
Популяция-экологик (эволюцион) назария вакиллари-экологик омиллар атроф-муҳит учун энг мос бўлган ташкилотларнинг белгиларини танлайди.
Бошқача қилиб айтганда, ташкилот атроф-муҳитга мослашади, кейинчалик эса қайси ташкилотлар мавжуд бўлишни танлайди.