Ma’ruza relyatsion algebra va relyatsion xisoblash elementlari

Relyatsion algebra

Relyatsion Algebra
Yangi jadval
Jadval 1.
Jadval 2.
Jadval 3.

AND, OR, NOT

SELECT column1, column2, ... FROM table_name WHERE condition1 AND condition2 AND condition3 ...;

Masalan:

SELECT * FROM Mijozlar WHERE Manzili=‘Toshkent' AND Shahri=‘Toshkent';

AND, OR, NOT

SELECT column1, column2, ... FROM table_name WHERE condition1 OR condition2 OR condition3 ...;

Masalan:

SELECT * FROM Mijozlar WHERE Shahri=‘Toshkent' OR Shahri=‘Farg’ona';

AND, OR, NOT

SELECT column1, column2, ... FROM table_name WHERE NOT condition;

Masalan:

SELECT * FROM Mijozlar WHERE NOT Shahri=‘Toshkent' 

DBMS, SQL, IN

SELECT column_name(s) FROM table_name WHERE column_name IN (value1, value2, ...);

Masalan:

SELECT * FROM Mijozlar WHERE Manzili IN (‘Yunusobod', ‘Chilonzor', ‘Olma-zor');

ORDER BY

SELECT column1, column2, ... FROM table_name ORDER BY column1, column2, ... ASC|DESC;

Masalan:

SELECT * FROM Mijozlar

ORDER BY Shahri;

SELECT * FROM Mijozlar

ORDER BY Yoshi ASC|DESC;

LIKE operatori

SELECT column1, column2, ... FROM table_name WHERE columnN LIKE Condition;

Masalan:

SELECT * FROM Customers

WHERE CustomerName LIKE 'a%';

LIKE operatori

WHERE CustomerName LIKE 'a%'	CustomerName atributidan "a“ harfi bilan boshlanadiganini chiqaradi
WHERE CustomerName LIKE '%a'	CustomerName atributidan "a“ harfi bilan tugaydiganini chiqaradi
WHERE CustomerName LIKE '%or%'	CustomerName atributidan tarkibida “or” mavjudlarini chiqaradi
WHERE CustomerName LIKE '_r%'	CustomerName atributidan ikkinchi harfi “r”bilan boshlanadiganini chiqaradi
WHERE ContactName LIKE 'a%o'	CustomerName atributidan "a“ harfi bilan boshlanadigan va “o” bilan tugaydiganini chiqaradi

BETWEEN operatori

SELECT column1, column2, ... FROM table_name WHERE columnN LIKE Condition;

Masalan:

SELECT * FROM Products

WHERE Price BETWEEN 10 AND 20;

Relatsiyon algebra va ularning amallari.

Relatsiyon algebra va ularning amallari.

Eng pastki bosqich
Kortej

• Bunda dasturchi yozuvlar kortejlar bilan ishlaydi

Relyatsion algebra

• Bunda dasturchi munosabatlar ustida yuqori bosqichli amallar to’plamini kiritadi

Eng yuqori bosqich –Hisoblash bosqichi

• Bunda dasturchi bevosita kompyuterga maxsus tillarda murojaat qiladi va kompyuter bu murojaatni qabul qiladi

Relyatsion algebra va uning amallari.

• Relyatsion algebrada 4ta amal ishlatiladi:

• R ва S муносабатларни бирлаштириш RUS кўринишида берилиб, бу амални натижаси R муносабатга тегишли бўлган ёки S муносабатга тегишли бўлган ёки иккаласига ҳам тегишли бўлган кортежлар тўпламидир. Бу амалларни бажараётганда бир хил тартибда бўлиши керак. Натижани тартиби ҳам операндлар тартибига тенг бўлади.

Бирлаштириш

• R ва S муносабатларни айирмаси R-S кўринишида ёзилади ва ундаги кортежлар тўплами R муносабатга тегишли, лекин S муносабатга тегишли бўлмаган кортежлардир. Бу амални бажарганда ҳам операндларни тартиби бир хил бўлиши керак.

Айирма

• Бизда R ва S муносабат берилган бўлсин. R муносабатни тартиби R-Р ва S муносабатники S-q га тенг бўлсин. Унда декарт кўпайтма R*S кўринишида ёзилиб, унинг натижаси узунлиги Р+q га тенг бўлган кортежлар тўпламидан иборат бўлиб, бу кортежларни биринчи Р компонентаси R кортежга тенг бўлади, қолган q компонентаси S кортежга тенг бўлади.

Декарт кўпайтма

Birlashtirish

Birlashtirish (Union)

Kesishma/Birlashtirish/Ayirma

Dekart Ko’paytma

Jadval ma’lumotlarini Birlashtirish amali

Familiyasi	Yoshi
Каримов	20
Одилов	23
Исаев	35
Алиев	49

Familiyasi	Yoshi
Эргaшев	19
Илхомов	30
Каримов	20
Азизов	51

Mijoz 1
Mijoz 2

Familiyasi	Yoshi
Каримов	20
Одилов	23
Исаев	35
Алиев	49
Эргашев	19
Илхомов	30
Азизов	51

Birlashtirish operatori
SELECT * FROM `Mijoz 1`
UNION
SELECT * FROM `Mijoz 2`;

Familiyasi	Yoshi
Каримов	20

Kesishuv operatori

Familiyasi	Yoshi
Одилов	23
Исаев	35
Алиев	49

Ayirma operatori
SELECT * FROM `Mijoz 1`
MINUS/EXEPT
SELECT * FROM `Mijoz 2`;
SELECT * FROM `Mijoz 1`
INTERSECT/JOIN
SELECT * FROM `Mijoz 2`;

Familiyasi	Yoshi
Каримов	20
Одилов	23
Исаев	35
Алиев	49

Familiyasi	Yoshi
Эргашев	19
Илхомов	30
Каримов	20
Азизов	51

Mijoz 1
Mijoz 2

T_id	Familiyasi
1	Каримов
2	Одилов
3	Исаев
4	Алиев

F_id	Fan	Sana
1	Матем	09.01.2009
2	Тарих	14.01.2009

Familiyasi	Fan	Sana
Каримов	Матем	09.01.2009
Каримов	Тарих	14.01.2009
Одилов	Матем	09.01.2009
Одилов	Тарих	14.01.2009
Исаев	Матем	09.01.2009
Исаев	Тарих	14.01.2009

Декарт кўпайтма
Dekart ko’paytma
SELECT Familiyasi FROM Jadval1 UNION ALL SELECT Fan, Sana FROM jadval2 ORDER BY Familiyasi;

Relyatsion algebra va uning amallari.

Proeksiya

• R munosabatga bu amal tadbiq etilganda, R munosabatdan ba’zi bir komponentalar olib tashlanadi. Qolganlari esa qaytadan tartiblanadi.

Seleksiya tanlash

• Bu amal bajarilganda operandlar sifatida munosabat atributlari ishtirok etadi va solishtirish arifmetik amallari: =, ≠, ≤, ≥, <, > va mantiqiy amallar: va (U), yoki (V), not amallari ishlatiladi.

Maxsus amallar :

• Maxsus amallar :
•  Tanlash (seleksiya)
• Proeksiya
• Qo‘shish
• Bo‘lish
• Munosabatlar ustida bajariladigan birlashtirish, kesishuv, ayiruv amallari operatorlarning tili yoki turi bo‘yicha mosligini talab etadi. 2 ta munosabat tipi bo‘yicha mos keladi, agarda ularda ekvivalent munosabat sxemasi bo‘lib:
• Ulardagi har bir darajasi bir xil bo‘lsa yoki ular bir xil atribut to‘plamiga ega bo‘lsa;
• sxema atributlarini shunday tartiblash mumkinki, bir xil o‘rinda turib solishtirilayotgan atributlari bir xil domenda aniqlangan bo‘lishi kerak.

Dekart Ko’paytmasida matematik munosabatlar darajasi operant munosabat darajalarining yig‘indisiga teng. Kuvvati esa operant kuvvatlarini ko‘paytmasiga teng.

• Dekart Ko’paytmasida matematik munosabatlar darajasi operant munosabat darajalarining yig‘indisiga teng. Kuvvati esa operant kuvvatlarini ko‘paytmasiga teng.
• Seleksiya (tanlash) amali 1 ta munosabat ustida bajariladi. Natija munosabatda biror shart bo‘yicha tanlab olingan kartejlar katnashadi.
• Qo‘shish amali 2 ta operant ustida bajariladi. Xar bir munosabat qaysi atribut bo‘yicha qo‘shish bajarilayotgan bo‘lsa, u ajratiladi.
• Natija munosabat 1 va 2-munosabatni barcha atributlarini o‘z ichiga oladi.

• Relyatsion MB munosabatlarida strukturali va semantik axborotlar saqlanishi mumkin. Strukturaviy axborotlarni biz munosabat sxemalar yordamida bilamiz.
• Semantik axborotlar esa munosabat sxemalarda ma’lum bulgan va xisobga olinadigan va atributlar o‘rtasidagi funksional bog‘lanishlar bilan ifodalanadi. MBdagi munosabatlarda atributlarni tarkibi 2 ta talabga javob berishi kerak

Реляцион ҳисоблаш

Ma’lumot modelini rivojlanish konsepsiyasi 5 ta bosqichni ko‘rsatishi mumkin:

• 60- yillarning 2 – yarmida, bunda asosan ierarxik modellarga e’tibor berilgan;
• 70- yillarni 1 – yarmi, tarmoqli modellar;
• 70- yillarning 2 – yarmi, relyatsion modellar;
• 80- yillarning 1 – yarmi, semantik modellar;
• 80- yillarning 2 – yarmi, ob’ektga mo‘ljallangan sistema.
•  90-20xx – Strukturalangan va strukturalanmagan MB

Mashqlar

• Mahsulot jadvalini yarating (id_mahsulot, mahsulot_nomi, narxi, ishlab_chiqaruvchi, hajmi), (4 ta yozuv qo’shilsin). SELECT orqali narxi 10000 so’m va 100000 so’m oralig`idagilarni va “a” harfi bilan boshlanuvchi mahsulotlari chiqaring.
• Xodim jadvalini yarating (id_xodim, FISh, lavozimi, maoshi, tel_raqami, manzili). (4 ta yozuv qo’shilsin). SELECT orqali maoshi 500000 so’m va 1300000 so’m oralig`idagilarni va “a” harfi bilan tugovchi xodimlarni chiqaring.

Nazorat savollari.

• Relyatsion ma’lumotlar bazasini asosiy tushunchalari.
• Munosabat xossalari.
• Munosabatlar sxemasi.
• Relyatsion algebra amallari