1
1
Маъруза режаси:
•
Машина деталлари фанининг мақсад ва вазифа-
лари.
•
Деталнинг конструкциясига нисбатан қўйиладиган
асосий талаблар
Мавзу№1:
MA
ШИНA ДЕТАЛЛАРИ ВA
УЛАРНИ ҲИСОБЛАШ БЎЙИЧА УМУМИЙ
ҲОЛАТЛАР. MAШИНА ДЕТАЛЛАРИГА
ҚЎЙИЛАДИГАН AСОСИЙ TAЛАБЛАР
Таянч иборалар
• Детал, узел, механизм, машина,
кучланишлар, деталларни ишлаш
лаёқати ва уларни таъминлаш
омиллари: мустахкамлик бикрлик,
иссиқбардошлик, титрашга ва ейилишга
чидамлилик, қотишмалар.
2
3
3
3
Машина деталлари фанининг мақсад
ва вазифалари
.
Ҳар бир ишчи инженер ҳамда олимнинг вазифаси
замонамиз талабига тўла жавоб берадиган, юқори
унумли, мустаҳкам ва фойдали иш коэффициенти
юқори бўлган янгидан янги машиналар яратишдан
иборат. Бунинг учун машиналар лойиҳалашда улар
деталларнинг мумкин қадар енгил, етарли даражада
мустаҳкам, ишқаланишга чидамли, шакли оддий,
ишлатилиши қулай ва ҳавфсиз, шунингдек, давлат
стандартлари қўйилган талабларни тўлиқ қондира-
диган бўлишига эришиш керак. Бундан ташқари,
деталлар ишдан чиққанда янгисига тез ва осон
алмаштириладиган бўлиши ҳам зарур. Табийки,
бундай вазифани юқори малакали мутахассис-
ларгина ҳал қила олади. Ана шундай мутахассислар
тайѐрлашда "Машина деталлари" курси алоҳида
ўрин тутади.
4
4
Бир қанча деталлардан тузилган механизм-лар
мажмуи
бўлиб,
маълум
иш
бажариш
учун
мўлжаллланган восита
машина
деб аталади. Ҳар
бир
машина
уч
группа
механизмдан:
ҳаракатлантирувчи, ижро этувчи ва ўзатувчи
механизмлардан тузилган.
Машинанинг бир хил материаллдан тайѐрланган ва
айрим бўлакларга ажралмайдиган қисми
детал
деб
аталади. Масалан, гайка, болт, шпонка, пружина ва
шу кабилар деталлардир.
Машинанинг маълум бир вазифани бажариш учун
мўлжаллланган ва бир неча деталлдан тузилган
қисми
узел
дейилади. Редуктор, муфта, подшипник
ва бошқалар узелларга мисол бўла олади.
5
5
Машина деталлари курсида ўрганиладиган асосий
детал ва узелар қуйидагилардан иборат.
1. Деталлардан узеллар, узеллардан машина ҳосил қилиш
учун уларни ўзаро қандайдир восита билан бир бирига
бириктириш зарур. Ана шундай вазифани ўтайдиган
бирикмалар ва уларни ташкил қилувчи қисмлар группаси
мазкур курсда
ўрганиладиган деталларнинг биринчи
туркумини ташкил этади.
2. Машинанинг энергия манбаи билан иш бажарувчи
қисмлари орасида жойлашиб, ҳаракат тезлигини талаб
қилинганича бошқаришга имкон берадиган восита ҳар
турли узатмалардир
.
Бундай узатмалар ва уларни ҳосил
қилувчи деталлар машина деталлари курсининг яна бир
қисмини ташкил қилади.
6
6
3.
Маълумки, айланадиган ҳар қандай деталнинг
ҳаракатини таъминлаш ва уларни ўрнатиш учун вал ва
ўқлар деб аталадиган деталлардан фойдаланилади. Вал ва
ўқлар ўзларининг таянчларига эга бўлиши керак. Бундан
ташқари, ҳаракатланадиган бир узел иккинчи узел билан
ўзининг валлари орқали уланади. Валларни улаш учун эса
ҳар турли муфталардан фой-даланилади. Бинобарин,
талаб қилинган айланма ҳаракатни
таъминлайдиган
валлар, ўқлар ва уларнинг таянчлари ҳамда валларни бир-
бири билан улайдиган муфталар машина деталларининг
навбатдаги туркумини ташкил қилади.
• 4. Юқорида кўрсатилганлардан ташқари, турли пружи-
налар, мойлаш системасини ташкил қилувчи қисмлар,
корпус деталлар ва шу кабилар ҳам деярли ҳамма маши-
наларда учрайди ва мазкур курсда ўрганилади.
7
7
Буюк олимлардан Афлотун (янги эрадан 3,5 аср илгари) ва
Леонардо да Винчи
(1452-1519 йиллар) ўз асарларида
подшипник, тишли ғилдирак, занжирли узатма ва турли
машиналар хақида баъзи маълумотларни ѐритган бўлса-лар-
да, машиналарни ҳисоблаш ва лойиҳалаш фанига фақат 19
асрда асос солинди. "Машина
деталлари" деб аталган
биринчи китобини профессор В. Л. Кирпичев 1881 йилда
Петербург шахрида нашр эттирди. Ўша вақтдан ривожлана
бошланган бу фанни бойитишда рус олимларидан П. К.
Худяков, А. И. Сидоров, М. А. Саверин, В. А. Доброволс-
кий, А. И. Петрусевич, Н. Б. Кудрявцев, Л. Д. Часовников,
Д. Н. Решетов ва М. Н. Иванов асарлари муҳим рол
уйнайди. Чет эл олимларидан К. Бах, Ф. Ритшер, О. Рей-
нолдс, А. Заммерфелд, В.Люс, Б Д.Шиглей ва ўзбек олим-
ларидан И.Сулаймонов., Р.Тожибоев., М.Шукуров ва
А.Жўраевлар
8
8
Do'stlaringiz bilan baham: |