|
Til tarixi,o’zbek adabiyoti tarixi,uni davrlashtirish,o’zbek adabiyoti tarixining rivojlanishidagi o’ziga xosliklar,bularni ta’limning turli bosqichlarida o’rganish xususiyatlari
O ‘zbek tili tarixi, asosan, o‘zbek xalqiga tegishli yozma manbalar tili faktlari, qisman, umumturkiy til yozma manbalari hamda xalq og‘zaki ijodi til materiallari asosida belgilanadi. Bu manbalarning yaratilish tarixi esa uzoq davrlar bilan o‘lchanadi. Demak, o‘zbek tili tarixi juda qadimiydir. Shuni alohida ta’kidlash lozimki, o‘zbek tili umumturkiy tilning bir mustaqil bo‘lagi (tarmog‘i) boiganligi sababli uning tarixi ham xususiy, ham umumiy xususiyatga ega. Shuning uchun ham o‘zbek tilining shakllanish taraqqiyotini bir necha bosqichlarga (etaplarga) boiib o‘iganadilar. Chunki, til taraqqiyoti, rivoji har bir davrning tarixiy shartsharoitlari bilan belgilanadi. Bu haqda qator olimlar o‘zlarining ilmiy tadqiqotlari, darslik va qo’llanm alarida flkrmulohazalarini bayon etganlar.
Jumladan, umumturkiy til taraqqiyotini va o'sha davr tilini o‘rganishda Mahmud Koshg‘ariy, Az Zamaxshariy, Abu Hayyon, Jamoliddin Turkiy, Fazlulloxon kabi olimlarning qarashlari va turkiy o‘zbek tilining o‘rganish tarixi, ayniqsa, bevosita o‘zbek tilini o'rganishda esa Alisher Navoiy, Toli Imoniy Hiraviy, Muhammad Yoqub Chingiy, Mirzo Muhammad Mehdixon, Muhammad Rizo Xoksor, Fath Alixon Kojariy singari ajdodlarimizning asarlari muhim yozma manbalardan sanaladi. Ushbu asarlarda o‘sha davr o‘zbek adabiy tili grammatik qurilishining ba'zi jihatlari, ayniqsa, lug‘aviy boyligi, o'zbek tili grammatik qurilishi sohalariga doir materiallarning tarixiy rivojlanishini o‘rganishda muhim manba boiishi bilan biiga, o‘zbek tili tarixi va o‘zbek tilshunosligi tarixi fanlari uchun alohida o‘ringa ega.
O ‘zbek tili tarixining haqiqiy fan sifatida shakllanishida A.N.Kononov, Ye.D.Polivanov, K.K.Yudaxin, D.J.Kloson, A.K.Borovkov, N.A.Baskakov, K.Menges, Ya.Ekman, S.Mutallibov, A.Rustamov, G ‘.Abdurahmonov, Sh.Shoabdurahmonov, V.V. Reshetov, M.Asqarova, A.G‘ulomov, S.Ibrohimov, E.Fozilov, O.Usmonov, Sh.Shukurov, X.Doniyorov, A .M uxtorov, B .O ‘rinboyev, B.Bafoyev, H. Ne’matov kabi qator olimlarnmg hissalari beqiyos. Ayniqsa, o ‘zbek tilshunosligining so‘nggi davrlari tarixiy taraqqiyotini o'rganish bo‘yicha A.Hojiyev, A.Ahmedov, S.G‘oyibov, S.Solixo‘jayeva, N.Mahmudov, E.Begmatovlarning xizmatlari kattadir.
O ‘zbek tili tarixi fanining shakllanishi, ayni paytda, oliy o‘quv yurtlarida fan sifatida o'qitilayotganligi o'zbek tilshunosligining yirik yutuqlaridan hisoblanadi. Bu fan o‘zbek tili tarixiy rivojlanish etaplarini, o‘zbek adabiy tili tarixi, tarixiy grammatikasi, milliy adabiy tili kabi sohalarining umumiy qonuniyatlarini, ularning shakllanishi va rivojlanish xususiyatlarini o'rganish imkoniyatlarini yaratib beradi.
O‘zbek adabiy tili tarixini o‘rganuvchi soha mustaqil fan sanaladi. U yuqorida qayd etilgan uch tomon: a) adabiy til tuzilishi tarixi yoki adabiy til uslublari tarixi tomoni; b) adabiy til bilan tilning «adabiy bo‘lmagan» uslublarining o‘zaro munosabati tarixi tomoni; v) adabiy tilning ijtimoiy vazifalari tarixi tomonining uzviy birligi asosida tashkil topadi. 0 ‘zaro bog‘langan ana shu uch soha o‘zbek adabiy tili tarixi fani o‘rganadigan mavzuni tashkil etadi.
O’zbek adabiyoti tarixi
O`zbek adabiyoti tarixi nozik ruhiy holatlarni mahorat bilan aks ettiradigan durdonalarga boydir. Ular hozirgi avlod ruhiyatida, qalbida ham hayajon uyg`ota oladi, ularning ma`naviy boyishlariga tegishli hissa qo`sha oladi. Ular ma`naviy kamolotga xizmat qiladi.
Adabiyot tarixi fani badiiy adabiyotning tarixiy taraqqiyot jarayonini o`rganadi va o`rgatadi. Har bir xalqning o`z tarixi, madaniyati, san`ati va adabiyoti bor. Shunga ko`ra, adabiyot tarixi ma`lum bir xalqning, shu adabiyotni yaratgan xalqning nomi bilan ataladi.
O`zbek xalqi ma`naviy madaniyatining katta va ajralmas bir qismi o`zbek adabiyotidir.
O`zbek adabiyoti tarixi o`zbek xalqining qadim zamonlaridan boshlab hozirgi kunga qadar yaratgan badiiy adabiyotini o`z ichiga oladi. Adabiyotshunoslikda o`zbek adabiyoti tarixi ikki nom asosida tilga olinadi:
1. O`zbek mumtoz adabiyoti. Bunda eng qadimgi davrlardan boshlab, XX asr boshlarigacha bo`lgan davr nazarga olinadi.
2. Hozirgi zamon o`zbek adabiyoti yoki XX-XXI asrlar o`zbek adabiyoti. O`zbek adabiyoti tarixi xilma-xil tur va janrdagi badiiy asarlarni o`z ichiga oladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
