Маъруза o’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi

Issiqlik effektini temperaturaga bog’liqligi.
Kirxgoff qonuni
Biz yuqorida ko’rdikki: o’zgarmas xajmdagi sistemaga (jismga) berilgan issiqlik ichki energiyaning o’zgarishiga (QvqU); o’zgarmas bosimda esa entalpiyaning o’zgarishiga (Qp q H) teng ekan, chin issiqlik sig’imi tenglamasini eslab quyidagini yozish mumkin.
C_v q (UG’T)_V C_p q (HG’T)_p
Boshqa tomonidan o’zgarmas bosimda jarayon issiqligini temperaturaga bog’liqliqligini ko’rsak. O’zgarmas bosimdagi jarayon issiqlikdan (N) temperatura bo’yicha xususiy hosilasini olsak va yuqoridagi tenglamani hisobga olib quyidagini yozish mumkin.
( )_q()_ q C _p
xuddi shuningdek xajm o’zgarmas bo’lgan sharoit uchun quyidagicha yozish mumkin.
(UG’dT)_vq(UG’dT)_vqC_v
Bulardan
(dHG’dT)_p q C_p (1) (2)
larni hosil qilamiz. Bu erda C_p, C_v lar pqconst va Vqconst bo’lgandagi jarayonlarda issiqlik sig’imini o’zgarishidir.
Oxirgi ikki tenglama Kirxgoff qonuni tenglamalari deb ataladi. Biror T temperaturadagi issiqlik effektini hisoblash uchun yuqoridagi (1) va (2) tenglamalarni integrallash lozim:

izoxorik jarayon uchun

Bu tenglamalar bo’yicha issiqlik effektlarini hisoblash uchun Sr ning temperaturaga boqlikligi ma’lum bo’lishi kerak.
Katta aniqlik talab qilinmaydigan va temperaturalar farqi kichik bo’lganida Sr q aqsonst ga taxminan teng deb olish mumkin. Unda yuqoridagi tenglamani qo’yidagi ko’rinishda yozish mumkin.
 (T – T₁) yoki a  C_p²⁹⁸ deb olsak
Q C_p²⁹⁸ (T – T₁)
Goxida C_pq0 deb taxminiy hisoblar qilish mumkin
q const
Aniqroq natijalar olish uchun issiqlik sig’imining temperaturaga bog’liq (ilgari berilgan) interpolyastion tenglamalardan foydalanish mumkin. Ya’ni issiqlik sig’imi o’zgarishi uchun
C_p qabc^d^c^^
yozish mumkin. Bu ifodani Kirxgoff tenglamasiga qo’yib, integrallab quyidagi ifodani olish mumkin.
a__^_^s ^_^d^_^c^_
Co’ngi tenglama bo’yicha biror teperaturadagi issiqlik effektini hisoblash topish uchun, biror temperaturadagi (odatda Tq 298^O K ga) issiqlik effekti   ma’lum bo’lishi va a _ c d c^ larni bilish lozim. Bu koeffenstientlarni ma’lumotnomalardan olinadi va ular o’sha erda ko’rsatilgan temperaturalar oralig’idagina joiz bo’ladi.
Tayanch so’z va iboralar izohi.
Sistema - tashqi muhitdan real yoki xayolan ajratilgan va bir – biri bilan doimiy ta’sirda bo’lib turgan moddalar (jismlar) yoki moddalar guruhidir.
Ekstensiv xossalarga sistemaning massasiga bog’liq bo’lgan xossalar (sistema xajmi, massasi va boshqalar) kiradi.
Sistemaning kamida bir termodinamik parametrning o’zgarishiga termodinamik jarayon deyiladi.
Hosil bo’lish issiqligi - deb 1 mol birikmaning oddiy moddalarda hosil bo’lishda chiqadigan yoki yutiladigan issiqlikka aytiladi.
Issiqlik sig’imi deb, 1 massa birligida moddani 1K ga isitish uchun ketgan issiqlik miqdoriga aytiladi.
Mavzu bo’yicha nazorat savollari;
1.Kimyoviy termodinamika nimalarni o’rganadi?
2.Sistema nima?
3.Intensiv va ekstensiv xossalar haqida nima bilasiz?
4. Qanday termodinamik jarayonlarni bilasiz?
5.Ichki energiya nima?
6.To’liq va noto’liq funkstiyalar.
7.Termodinamika 1-- qonuni ta’rifini keltiring.
8.Gess qonuni, uning xulosalari va ahamiyati.
9.Issiqlik sig’imi, turlari va haroratga bog’liqligi qanday.
10.Kirxgoff qonuni, analitik ifodasi.
Ma’ruzalar bo’yicha foydalanishga taklif etilayotgan adabiyotlar.
1. X.R.Rustamov fizik kimyo. T. O’zbekiston. 2000 71-90 betlar.
2. A.G.Stromberg. D.P.Semchenko Fizicheskaya ximiya. M. Visshaya shkola. 1988 60-83 betlar.
3. Fizik kimyo fanidan amaliy mashg’ulotlar B.N. Afanasev va boshqalar. Tarjimonlar X.I. Akbarov. R.S. Tillaev –4-ruscha nashr tarjimasi. T. O’zbekiston. 1999. 25-30 betlar.