ma’ruza. Oligosaxaridlar va qandlar. Saxaroza, maltoza, sellobioza, laktoza, rafinoza. Ularning xossalari va oziq – ovqat sanatidagi axamiyati

Saxaroza Glyukoza Fruktoza
Yuqorida saxarozadan invert qandning hosil bo‘lishi (ya’ni eritmada glyukoza va fruktoza aralashmasining hosil bo‘lishi) formulalar asosida yozilgan.
Saxarozada bu jarayon boshqa disaxaridlarga nisbatan nihoyatda tez boradi. Oziq-ovqat sanoati uchun saxaroza ishlab chiqarishning asosiy manbai – shakar qamich va qand lavlagidir.
Saxaroza barcha fotosintezlovchi o‘simliklarda uchraydi, u odam va hayvonlar ovqatidagi kichik molekulyar og‘irlikka ega bo‘lgan eng muhim uglevoddir.

Laktoza – sut qandi, ya’ni sut tarkibida uchraydigan disaxarid. Kimiz yoki kefir tarkibida uchraydigan maxsus laktoz achitqilari ta’sirida bijg‘iydi. Tarkibi – 4-vetta-galaktopiranoza va glyukopiranoza. Bu monosaxaridlar galaktozaning 1uglerodi bilan glyukozaning 4- uglerodi orasida hosil bo‘lgan glikozid bog‘i orqali birikkan (1-4 bog‘). Bu hosil bo‘lgan birikma Feling suyuqligini qaytaradi. Uning miqdori sut tarkibida 5-8% ni tashkil etadi. U suvda yaxshi erimaydi, suyuqlanish tempiraturasi 202^oC, gidrolizga uchraganda yoki fermentativ parchalanganda bir molekula galaktoza va bir molekula glyukoza hosil bo‘ladi. Laktozaning umu4miy formulasi quyidagicha:
-galaktopiranoza, - glyukopiranoza
Sut sanoati chiqiti, sut zardobi tarkibidan ajratib olingan laktoza kristallari farmatsevtikada penitsillin zamburug‘lari uchun ozuqa sifatida ishlatiladi.
Maltoza–(undirilgan arpa qandi) o‘z nomi bilan undirilgan boshoqlilar va ularning suvli ekstraksiyalari tarkibida uchraydi. Kraxmalning vetta-amilaza fermenti ishtirokida parchalanishi yoki gidrolizlanishi hisobiga hosil bo‘ladi va kraxmal gidrolizining oraliq mahsuloti hisoblanadi. Tarkibi–1-alfa– glyukopiranoza va 4-alfa- glyukopiranoza.
CHOH CH₂OH
H
HO OH
H OH H OH
-glyukopiranoza -glyukopiranoza
Maltoza achitqilar ta’sirida faqat glyukoza ishtirokida bijg‘iydi. Maltaza ferminti ta’sirida ikki molekula glyukoza hosil qilib, gidrolizlanadi. Maltoza tabiatda erkin holatda uchramaydi, u kraxmal va glikogen tarkibiy elementi bo‘lib fermentativ gidrolizlanganda ozqozon va ichakda, yoki boshoqlilar doni suvli sharoittda 2 so‘tka bo‘ktirilganda (solod) don tarkibidagi kraxmal, amilaza fermenti ta’sirida gidrolizlanib shirin ta’mli maltozani hosil qiladi.
Sellobioza - yuqori tartibli polisaxarid kletchatkaning (sellyuloza) asosi bo‘lib, erkin holda ayrim daraxtlar sharbatida uchraydi. Erkin glikozit gidroksili
bo‘lganligi uchun qaytaruvchanlik hususiyatiga ega. Tarkibi – 1-bettaglyukopiranoza va 4-betta-glyukopiranoza
CHOH CH₂OH
H
HO OH
H OH H OH