ma’ruza. Oligosaxaridlar va qandlar. Saxaroza, maltoza, sellobioza, laktoza, rafinoza. Ularning xossalari va oziq – ovqat sanatidagi axamiyati

7- Ma’ruza. Oligosaxaridlar. 2 va 3 qandlar. Saxaroza, maltoza, sellobioza, laktoza, rafinoza. Ularning xossalari va oziq – ovqat sanatidagi axamiyati.
Yuqorida ta’kidlaganimizdek polisaxaridlar yoki murakkab qandlar 2 xil bo‘ladi: birinchi tartibli polisaxaridlar va yuqori tartibli polisaxaridlar. Birinchi tartibli polisaxaridlarning yana bir nomi oligosaxaridlardir. (Lotincha «oligos»– ko‘p bo‘lmagan ). Ikki-(di-), uch-(tri-), to‘rt-tetrasaxaridlar, bir nechta monosaxaridlardan yoki monozalardan hosil bo‘ladi.
Disaxaridlar - ikki molekula geksoza, ikki molekula pentoza yoki geksoza va pentozadan hosil bo‘lishi mumkin va bunda bir molekula suv ajralib chiqadi.
C₆H₁₂O₆ + C₆H₁₂O₆ = H₂O + C₁₂H₂₂O₁₁
Monosaxaridlarning birikishi glikozid gidroksil yoki boshqa gidroksillar orasida bo‘lishi mumkin. Agar monosaxaridlar glikozid gidroksillari bilan bog‘lansa bunday disaxaridlarning qaytaruvchanlik hususiyati
bo‘lmaydi.(tregaloza, saxaroza). Agar bitta monosaxaridning glikozid gidroksili va ikkinchi monosaxaridning oddiy gidroksili orqali disaxarid molekulasi hosil bo‘lsa, bunday disaxarid qaytaruvchanlik hususiyatiga ega bo‘ladi (maltoza, laktoza, sellobioza).
Bir xil monosaxaridlardan tashkil topgan turli disaxaridlar hususiyatlaridagi farq, ular tarkibidagi shu monosaxaridlarning izomerlari ishtiroki bilan tushuntiriladi.
Ikki va uch qandlarning asosiy vakillari:
Saxaroza – (shakarqamish yoki lavlagi qandi ) o‘simliklarda eng ko‘p tarqalgan bo‘lib, odam ozuqasi uchun muhim ahamiyatga ega. Suvda juda yaxshi eriydi. Qaytaruvchanlik hususiyati yo‘q (Feling reaktivini qaytarmaydi). Achitqilar bilan bijg‘itiladi. Tarkibi - glikozid gidroksillari bilan birikkan bir molekula 1-alfa- glyukopiranoza va bir molekula 2-betta - fruktofuranoza. (1 va 2 raqamlari birikkan gidroksillarning monosaxaridlardagi tartib sonini bildiradi).

-glyukopiranoza -fruktofuranoza
Saxaroza kislotali muhitda kizdirilsa yoki saxaraza fermenti ta’sirida gidrolizlansa invert qand, ya’ni (glyukoza va fruktoza aralashmasi) hosil bo‘ladi.
O OH
CH2OH
H