Ma’ruza mavzusi: embriologiya – 2 soat

Jinsiy hujayralarning tuzilishi. 
Spermatozoid. Bosh va dum qismi farqlanadi. Bosh qismida yadro, g‘ilof va akrosoma mavjud. 
G‘ilof va akrosoma – Golji kompleksining hosilasi. Akrosoma proteaza fermentlari va 
gialuronidaza fermentlarini saqlaydi, ular spermatozoidning urug‘lanish paytida ayollar jinsiy 
hujayrasiga kirishini ta’minlaydi. Dum qismida quyidagilar farqlanadi: 1) bo‘yin – uzida 
sentriola saqlaydi; 2) oralik qismi – tarkibida 2 ta markaziy va 9 juft periferik mikronaychalar 
saqlaydi; 3) asos qismi - tuzilishi bo‘yicha kiprikka o‘xshaydi, fibrillyar parda bilan o‘ralgan; 4) 
terminal qismida – aloxida qiskaruvchi filamentlar farqlanadi. Spermatazoidlarning yashash 
muddati –bir necha soatdan bir necha kungacha. Ayollar jinsiy hujayrasi. Erkak jinsiy 
hujayralardan ularning farqi o‘lchami yirik va yumalok shaklga ega va mustaqil harakat qilish 
xususiyatiga ega emas. Ularda granula va plastinka ko‘rinishidagi hujayra ichi kiritmalari 
saqlanadi. Hayvonlarda sariqlik miqdori va tarqalishiga qarab tuxum hujayra tasniflanadi. 
Sariqlik miqdori rivojlanish 
sharoitiga bog‘liq. 
1) Sarikligi bo‘lmagan (sozda xordalilar) – lansetnik. 
2) Sariqligi kam bo‘lgan (oligoletsital) - birlamchi (lansetnik) va ikkilamchi (sut emizuvchilar va 

---

odamda). 
3) Sariqligi ko‘p bo‘lgan (poliletsital). 
Agar sariqlik hujayraning bir qutbida (vegetativ), organellari esa boshqa qutbida (animal) 
joylashsa – bu hujayralar teloletsital hisoblanadi, (mezoletsital – amfibiylarda va keskin 
teloletsital – qushlarda). 
Yo‘ldosh tutuvchi sut emizuvchilarda ko‘p miqdordagi sariqlikka extiyoj yo‘q. 
Tuxum hujayraning tuzilishi. Tuxumdondagi maxsus tuzilmalar – follikulda hosil bo‘ladi. 
Hamma tuxum hujayralarda birlamchi qobiq – sitollemma mavjud. Odamda ovotsit 
sitolemmadan tashqari glikozaminoglikan, mukoproteid va ingichka filamentlarga boy quyuq 
to‘rli yaltiroq parda bilan qoplangan. Bu yaltiroq pardaga ovotsitning mikrovorsinkalari yopishib 
turadi. Yaltiroq pardaning tashqi tomonidan epiteliy hujayralar qavati – follikulyar hujayralar 
o‘rab turadi. 
Ularning o‘simtalari ovotsit tomon yo‘nalgan bo‘lib, ovotsit mikrovorsinkalari oralaridan o‘tib 
plazmolemmagacha yetib boradi. Bu soha nurli toj deb ataladi. Follikulyar hujayralar ovotsitning 
oziqlanishini ta’minlaydi va yaltiroq pardaning hosil bo‘lishida ishtirok etadi. Ovotsit o‘sib 
bo‘lganidan so‘ng o‘zining qobig‘i bilan tuxumdondan tashqariga chiqadi. Tuxum hujayra o‘zida 
gaploid to‘plam xromosomalar tutuvchi yadro saqlaydi. Sitoplazmasida ko‘p miqdorda 
ribosomalar, rRNK, iRNK, tRNK bo‘lib, ular somatik hujayralardagiga nisbatan bir necha 
barobar ko‘pdir. Donador EPT,mitoxondriya, Gol’ji kopleksi yaxshi rivojlangan. Sariklik 
kiritmaning asosiy komponenti bo‘lib lipovitellin (lipoproteid) va fosfovitin (fosfoprotein) 
hisoblanadi. Sitoplazmaning chekka qismlarida kortikal granulalar joylashadi, ular membrana 
bilan qoplangan va glikozaminoglikanlar, proteolitik fermentlar saqlaydi.