Маъруза мавзу: Одам органлар системасининг онто

гавда, дум бўлимлари
билан бир
қаторда бошланғич ҳолатдаги 
бўйин ва думғаза бўлимлари
тафовут 
этилади. Атиги битта умуртқадан таркиб топган бўйин қисм, бошнинг 
ҳаракатчанлигини таъминлайди. Думғаза қисм орқа оёқ скелети учун таянч 
вазифасини ўтайди. Умуртқа поғонаси тўққизта умуртқадан иборат бўлиб, 

---

уларнинг биттаси бўйин, еттитаси тана ва биттаси думғаза умуртқасидир. 
Дум сохасида алоҳида суяк-уростиль бўлади.
Рептилиялар -
қуруқликда яшайдиган умуртқалиларнинг энг қадимий 
синфи. Қадимий судралиб юрувчилар палеозой эрасининг тошкумир даври- 
да амфибиялардан пайдо бўлган. Судралиб юрувчнларнинг танаси бош, 
бўйин, гавда, дум ва оёқларга бўлинади. Умуртқа поғонасн 5 та қисмга 
ажралган бўиб, улар 
бўйин, кўкрак, бел. думғаза ва дум 
каби қисмлардир 
Рептилияларда бўйин умуртқалари сони саккизтагача етади. Биринчи бўйин 
умуртқаси ҳалқа шаклида бўлиб, иккинчи умуртқа узун бўлиб айлана олади. 
Шу туфайли бошни бурилиш доираси, кенгаяди. Кўкрак умуртқаларининг 
сони турличадир. Барча. кўкрак умуртқаларга қовурғалар бириккан бўлиб, 
қовурғаларнинг иккинчи учи тўш суягига бириккан. Шу тариқа кўкрак 
кафаси ҳосил бўлади.
Сутэмизувчилар 
ҳайвонот оламининг энг юксак тараққий этган синфи- 
дир. Сутэмизувчиларнинг тузилиши ва эвалюциясини ўрганиш одамнинг 
келиб чиқишини ва аъзоларининг филогенезини тушуниш учун катта 
аҳамиятга эгадир. Эволюция жараёнига кўра сутэмизувчилар қушлардан 
олдинроқ пайдо бўлган. Мезозой эрасининг бошларига мансуб қатламлар- 
лардан қадимги сутэмизувчиларнинг тишлари ва суяклари топилган. 
Уларнинг аждодлари дарранда тишли калтакесаклар эди. Дарранда тишли 
калтакесакларнинг ўқ скелети бешта бўлимдан ташкил топган бўлади. 
Умуртқа поғонасинннг бўйин бўлими эса 7 та умуртқадан иборат бўлади. 
Одатда 12 тадан 15 тагача бўладиган кўкрак умуртқалари, ковурғалар билан 
бириккан. Бел бўлимниниг умуртқалари 2 тадан – 9 тагача, фақат рудимент 
қовурғаларига эгадир. Думғаза бўлими рептилиялардагидан кўра яхшироқ, 
ривожланган бўлиб, одатда бир-бирига қўшилиб кетган тўртта умуртқадан 
иборат. Дум умуртқаларининг сони турли хил вакилларида турлича бўлади. 
Эмбрионал тараққиёт даврида барча умуртқаларга қовурғалар бириккан 
бўлади, кейинчалик қовурғалар редукцияга учраб, фақат кўкрак бўлимида 
сақланиб қолади. Лекин, турмушда пастки бўйии умуртқаларига бириккан 

---

қовурғалар сақланиб қолиш ҳоллари ҳам учраб туради. Худди шунингдек, 
бел умуртқаларида бириккан ковурғалар сақланиб қолиши ҳам мумкин. 
Одам, эмбриони 1,5-3 ойлик даврида бел умуртқаларннинг сони 8 - 11 та 
бўлади. Эмбрион уч ойлик даврида дум умуртқаларининг танадан ташқари 
қисми редукцияга учрайди. 
Балиқларни барча тана умуртқларида қовурғалар бўлиб, улар бир-бири билан 
ва туш суяги билан бирикмаган бўлади Улар танага барқарор шакл беради ва 
танани горизонтал йўналишда эгиб букиб, ҳаракатланишини таъминлайдиган 
мушаклари учун таянч бўлиб хизмат қилади. Қовурға ларни бундай 
функцияси, илонсимон ҳаракатланадиган ҳамма умуртқали ларда сақланиб 
қолади. Думли амфибиялар ва судралиб юрувчиларда, бун- дай қовурғалар 
фақат дум умуртқаларида бўлмайди. Судралиб юрувчиларда кўкрак 
бўлимини қовурғалари кўкрак суяги билан қўшилиб, кўкрак қафасини ҳосил 
қилади. Сут эмизувчиларда кўкрак қафаси тарки- бига 12-13 жуфт қовурғалар
киради. Одам ўқ скелети онтогенези, уни шаклланишида асосий филогенетик 
даврларини рекапитулацияланади: нейруляция даврида хорда шаклланади, 
кейин у тоғай билан ундан сўнг суякли умуртқа билан алмашади.Бўйин, 
кўкрак ва бел умуртқаларида бир жуфтдан қовурғалар ривожланади, кейин 
бўйин ва бел умуртқалари редукцияланади, кўкрак қовурғалари олдинги 
томонда тўш суяги билан қўшилиб, кўкрак қафасини шакллантиради.
Одам ўқ скелети онтогенезида, айрим ҳолларда умуртқалари ёйларини 
қўшилмаслиги оқибатида,умуртқа қисмлари ўзаро яхши бирикмай қолади, 
натижада
spina bifida-