Маъруза Мавзу 17. Мусиқа ахборотини идрок этишнинг психологик хусусиятлари

5. Мусиқага ҳиссий таъсирчанлик
Мусиқага эмоционал таъсирчанлик инсоннинг умумий эмоционаллигининг алоҳида (махсус) кўринишларидан биридир. Ҳиссий жараёнлар барча руҳий жараёнларни "босиб ўтиши" ва, эҳтимол, мураккаб иерархик тузилишга эга: оддий физиологик ҳиссиётлардан юқори бўлганларга – эстетик ва ижтимоий.
Мусиқага эмоционал таъсирчанлик "умумий" эмоционалликнинг фақат ўзига хос қисмидир. Унда фақат мусиқанинг мазмуни бўлган ҳиссиётлар акс этади. Лабиллик эмоционалликнинг нейродинамик асоси эканлиги нерв системасининг бу хусусиятининг илгари келтирилган боғланишлари маъносини мусиқий эшитиш ва мусиқий-ритмик қобилият билан анча ойдинлаштиради. Ҳақиқатан ҳам, бу қобилиятларнинг иккаласи ҳам ҳиссий жараёнларга бевосита боғлиқ, чунки мусиқий эшитиш ва мусиқий-ритмик қобилият билан мусиқага ҳиссий таъсирчанликнинг юқори корреляцияларидан далолат беради. Бу жиҳатдан жуда характерли Б. М. Тепловнинг тадқиқотлари натижалари бўлиб, у мусиқий эшитиш жараёнларида ҳам, мусиқий ритм жараёнларида ҳам ҳиссиётларнинг катта ролини аниқ кўрсатиб беради. Бироқ, мусиқий эшитиш ва мусиқий-ритмик қобилият учун "умумий" эмоционалликнинг роли мусиқага ҳиссий таъсирчанликдан кўра камроқ эканлигини алоҳида далиллар талаб қилмайди.
Ҳеч шубҳа йўқки, эмоционаллик мусиқачилар учун ўта фойдали сифат, чунки бу сифат охир-оқибатда энг нозик мусиқий ҳиссиётларни идрок этиш ва кўпайтиришни таъминлайди. Бироқ, кўпроқ ҳиссий мусиқачи, айни пайтда, концерт томошасида камроқ ишончли ижрочи бўлиб чиқади. У ҳар қандай саҳна кутилмаган ҳодисаларига кўпроқ мойил, чунки бир хил кутилмаган ҳолатнинг объектив ҳиссий аҳамияти ҳиссий жиҳатдан барқарор одамдан кўра кўпроқ.
Бироқ, қайд этилган салбий фикрлар билан бирга, асаб тизимининг заифлиги юқори сезувчанлик каби жуда ижобий сифатга олиб келади. Сезгирлик, ўз навбатида, мусиқачининг эмоционаллигига бевосита муносабатда бўлади. Йирик мусиқа тадқиқотчиларининг фикрича, мусиқачининг ҳақиқий эмоционал нафислиги унинг энг кичик динамик, агогик, тембр ва бошқа нуксонларни ҳис қила олишида намоён бўлади. Буни ҳис қилмасдан, Г.М.Коганнинг сўзларига кўра," бир оз " мусиқага яхши ҳиссий жавоб бериш мумкин эмас. Юқоридаги асаб тизимининг заифлиги бир вақтнинг ўзида мусиқачилар-ижрочилар учун эмоционаллик (жумладан, мусиқага ҳиссий жавоб бериш қобилияти) ва ташвиш каби салбий сифатга сабаб бўлишини тушунтиради. Ижрочининг муайян ҳиссий қайтиши билан боғлиқ ҳиссий ҳолатларнинг такрорланиши, ўз навбатида, шахс хислати сифатида эмоционалликни шакллантиради
Назорат саволлари:
1. Мусиқа идроки нима?
2. Мусиқий эшитишнинг қандай турлари бор?
3. Рангли эшитишнинг хусусиятлари қандай?
4. Мусиқий ритм нима?
5. Мусиқага ҳиссий таъсирчанликни кандай тушунасиз?
Адабиёт:
1. Вопросы теории и эстетики музыки. Л., 1972
2. Гольденвейзер А. О музыкальном искусстве. М.: Музыка, 1975
3.Орджоникидзе Г. К вопросу о специфике музыкального мышления. - Вопросы музыкознания. М., 1960
4. Теплов Б. Психология музыкальных способностей. М.-Л., 1947