Ma’ruza matnlari

2.Aniq  ma’noning  mavhum  ma’noga  aylanishi  natijasida 
ixtisoslashuvga  zid  ma’noviy  kengayish  yuz  berib,  yangi  sememaning 
vujudga kelishi. Masalan, otlanmoq leksemasining dastlabki sememasi “otga 
minish” bo‘lib, bugungi kunda bu semema o‘ta kuchsizlanib, leksema, asosan, 
“biror joyga borish uchun hozirlanish» sememasi bilan yashaydi. 
 
 
Mustaqil o‘qish uchun 
Gugurt uyni ham isitadi, yong‘in ham chiqarishi ham mumkin 
Disfemizm  (qo‘pol  ifoda)  larning  muloqot  xulqini  ifodalovchi  vosita  sifatidagi  roli  o‘ziga 
xos.  “Demokratiya”ning  jadallashuvi  natijasida,  qolaversa,  1948-  yil  10-  dekabrda  BMT  bosh 
Assambleyasi tomonidan inson huquqlari Deklaratsiyasida so‘z erkinligi to‘g‘risidagi Qonunning 
qabul qilinishi natijasida G‘arb OAV va boshqa axborot manbalarida disfemizmlardan foydalanish 
ommalashib ketadi. Hatto endilikda uni o‘rganish, tasnif qilish, talqin va tahlil etish davr taqozosi 
sifatida qaralmoqda. Biroq disfemizm nafaqat bo‘yoqsiz, beteraf ma’noni buzish, qo‘pollashtirish 
bilan, balki tabulashtirilgan mazmunning o‘zini ochiq ifodalashi bilan ham xarakterlanadi. Sharq 
madaniyatida  bunday  ifodalardan,  aksariyat  hollarda,  voz  kechiladi.  Masalan,  "Qur’on  — 
maxluqdir"  degan  gap  chiqib,  ixtilof  kuchayib,  hatto  xalifalar  odamlarni  shu  gapni  aytishga 
majburlashgacha  ham  borishgan.  Fitna  jarayonida  “mashhur  ulamolar  hammaning  oldida  shu 
gapni  aytsa,  keyin  xalq  shunga  ergashadi”  degan  maqsadda  buyuk  olimlarni  ham  aytishga 
majburlashgan  paytlar  bo‘lgan.  Biroq  Ahmad  ibn  Hanbal  boshliq  ulug‘  olimlar  bunga  ko‘nmay 
turib  olishgan.  Urib-kaltaklab,  qamab,  qiynashsa  ham,  bu  gapni  aytishmagan.  Shunda  ba’zi 
olimlar  bu  gapni  ishora  bilan  aytib,  vaziyatdan  qutulib  chiqib  ketishgan. Ularning  ichida  imom 
Shofe’iy  rahmatullohu  alayh  ham  bo‘lgan  ekanlar.  U  kishini  xalifaning  oldiga  olib  kelib, 
hammaning oldida shu gapni aytishga majburlashganda imom Shofe’iy:  
–  Qo‘lingda turgan narsani aytyapsanmi? – deb so‘raganlar.  
–  Ha, shuni, – deyishgan. 
–  Ha, u maxluq, – deganlar. 

---

Ma’ruza matnlari.  
 
119 
Shu  javobidan  keyin  u  zotni  tinch  qo‘yishgan.  Aslida  imom  Shofe’iy  xalifaning  qo‘lida 
turgan  qog‘oz  kitobga  ishora  qilganlar  va  maxluq  deganda  Allohning  kalomini  emas,  balki 
qog‘ozga  chop  qilingan,  muqovalangan  kitobni  nazarda  tutganlar.  Ko‘rinadiki,  zakiy  alloma 
disfemik vositadan unumli va mantiqli foydalanib, o‘z e’tiqodiga putur yetkazishdan saqlangan.