Маруза матни

Фосфолипидлар
Фосфолипидлар ёғ кислоталарнинг глицерин билан бирикмалари бўлиб, фақат уларда учинчи ёғ кислотаси ўрнида фосфат кислотаси ва унинг ҳар хил асослари билан бирикмалари бўлади.
Фосфолипидлар глицерофосфолипидларга (фосфатид кислотасини ҳосилалари - фосфатидилхолин, фосфатидилэтаноламин, фосфатидилсерин, фосфатидилинозит) ва сфингофосфолипидларга (церамид, сфингомиелинларнинг ҳосилалари) бўлинади.

фосфатидилсерин

фосфатидилинозит

Сфинголипидлар цереброзид ва ганглиозидлардан иборат бўлади.


Биологик мембраналар орқали борадиган жараёнларни биокимёвий, биофизикавий ва физикавий методлар билан ўрганишда ҳозирги замон физикавий ва физик-кимёвий методлар - ЯМР ва ЭПР спектроскопия билан бир қаторда флуоресцент ва изотоп методларга ҳам катта аҳамият берилмоқда. Айниқса биологик мембрананинг липид-оқсил таъсирларида фосфоглицерид молекулалари ичида ҳар хил нишонлар ҳосил қилиш мақсадга мувофиқ бўлади. Масалан, таркибида бир вақтнинг ўзида фотореактивлар, айниқса изотопли, спинли, флуоресцентли фотосезгир нишонли липидлар (фосфоглицеридлар) жуда яхши натижа беради. Буларга мисол қилиб қуйидаги ацил қолдиғида спин-нишонланган аминокислотали, прокислотали, стабил радикалли, флуорициент-нишонли глицерофосфолипидларни, фотореактив гурухига эга бўлган акс-сезгир азид типига кирувчи фосфоглициридларни келтириш мумкин:

Булардан ташқари фосфоглицеридларнинг мембран активлигини текширишда уларнинг поляр гурухларини спин-нишонлаш, флуоресцентлаш, фотореактивлаш ҳам катта аҳамиятга эга. Ҳозирги кунда амино- ва гидроксил гурухлари бўйича нишонланган табиий ва модификацияланган фосфоглицеридларни ҳар хил реагентлардан, яъни спинли, флуоресцентли ёки фотореактив нишонли хлорангидридлардан, сульфенилхлорангидридлардан, альдегидлардан ва кетонлардан синтез қилиб олинади. Булардан иккита энг муҳими: кефалин (миядан олинган) ва лецитин (кўп ҳайвонларда ва ўсимликларда - тухум, жигар тўқимаси, соя ва бошқаларда учрайди).

Липидлар хужайра деворларини қоплайди ва бу деворларда ярим ўтказгич ролини ўйнайди. Улар керак бўлган баъзи моддаларни ўтказади, баъзи керак бўлмаганларини хужайрага ўтказмайди. Бу жараён жуда катта ахамиятга эга.