Маруза матни

14-маъруза.
Биологик мембраналар. Сунъий мембраналар. Нерв хужайралари мембраналари. Митохондриялар. Қўзғалувчи ва тинчланувчи мембраналар

Биологик мембраналар (плазмалар) ташқи қобиқдан ва ички тўсиқлардан иборатдир. Плазмалар фақатгина қобиқлик ролини ўйнамасдан, балки улар молекула ва ионларнинг хужайрага келишини ва ундан чиқиб кетишини тартибга солувчи восита ҳам ҳисобланади.

Бундан ташқари бу ерда табиатан ҳар хил бўлган ва шу хужайрага мос келган фермент жойлашади. Плазматик мембраналар ўта эластик бўладилар, шунинг учун ҳайвон мембраналари ўз формаларини тезда ўзгартира оладилар. Ўсимлик ва бактерия мембраналари эса плазма қобиқлари қаттиқ ҳолдаги хужайра деворлари билан ўралганлиги учун ўз формаларини ўзгартиришлари қийин. Мембраналарнинг ички қисмида хужайрага тегишли ҳар хил ишларни бажарувчи заррачалар жойлашади. Улар масалан, озиқ-овқат заҳиралари ҳисобига ҳосил бўлувчи энергияни бошқа энергияга айлантирувчи хужайраларнинг ўзига хос электр станциялари-митохондриялар хисобланадилар. Битта хужайрада бирнеча ўндан то бирнеча минггача бўлган митохондриялар сақланади. Улар бир-бирларидан катта-кичиклиги ва тузилишлари билан фарқланадилар Митохондриялар асосан ипсимон ёки гранул (думалоқ), -грекча «митос»-ип, хондрион»-думалоқ шаклга эга бўладилар. Баъзи ҳолларда уларнинг бир учи бўккан ҳолда бўлиши мумкин. Ҳар бир митохондрия иккита, ташқи ва ички мембранадан иборат бўлади. Ташқи мембрана текис (силлиқ), ичкиси бир неча тахламлардан иборат бўлади.
Мембрана модели
Мембраналар асосан икки хил моддадан - липидлар ва оқсиллардан тузилган бўлади. Мембраналарда учрайдиган бошқа бирикмаларнинг қолдиқлари, масалан, углеводлар, липидлар ёки оқсиллар молекулалари билан кимёвий боғланган бўлади.
Мембраналар учта қатламдан иборат бўлади. Бу қатламларнинг устки қисмлари оқсиллардан, ўрта қисми эса липидлардан иборат бўлади. Бу қатламлар орасида сув молекуласи бўлганлиги учун оқсиллар гидридланган глобулалар ҳолатида бўладилар ва бу ҳолатда уларда сферик жойлар ҳосил бўлиб, уларнинг асосли гурухлари жойлашган ердан анионлар , катионлар эса кислотали аминокислоталар жойлашган бошқа жойдан ўтишлари мумкин. Мембраналардан ионларни ва бошқа ёғда эримайдиган моддаларни бундай танлаб ўтказилишининг асосий сабабларидан бири яна уларнинг липидли қисмида бўлган ҳар хил диаметр катталикдаги узилиш - тешикчалар мавжудлигидир. Липид-оқсил модели хужайра мембраналарнинг моддаларни, ионларни ўзига хослилик билан ўтказишлик хусусиятларини яхши тушунтириб беради. Бундай тузилишдаги мембраналарни ҳақиқийлигини худди шу йўсинда сунъий равишда йиғилган мембраналар ҳам исботлайди, ва ниҳоят, кўпчилик мембраналарнинг электрон микрофографиялари шуни кўрсатдики, уларда асосан учта, икки атрофида қора ва ўртасида тиниқ оқ рангли қатлам мавжуд. Ўрта қатламнинг қалинлиги тахминан 30 Е га, четки қатламларнинг қалинлиги эса 25 Е га тенг. Бу ўлчамлар ҳам липид ва оқсил молекулаларини шу ўлчамларда қатлам ҳосил қилишларини исботлайди.