|
Феромонлар
Феромонлар тирик организмлар - ҳашоротлар, бактериялар, вируслар томонидан, махсус безлар ёрдамида ишлаб чиқариладиган ва атроф муҳитга тарқатиладиган моддалар бўлиб, ўзига ўхшаш тур организмлардан ўзига мос келувчи жавоб реакциясини чақиради. Феромонлар ҳашоратлар организмида ва ўхшаш ҳашоратларда сигнал ролини бажаради. Феромонлар ҳашоратларнинг жуда кўп хил хатти-харакатларига таъсир қилади, масалан, бошқа жинс турларини жалб қилади (жинсий феромон). Ҳашоратларни биргаликда маълум бир жойга йиғади (агрегация), уларни яшаш жойларини аниқлашга ёрдам беради (хабар бериш), уларнинг маълум яшаш жойларидан қўрқитиб қўзғатади (вахимага солувчи феромон). Феромонлар ўсимликларни ҳимоя қилишда ҳам қўлланилади, масалан, зараркунанда ҳашоратлар миқдорини чамалаб, кимёвий инсектицидларни қўллашнинг оптимал вақтини белгилашда, уларни тутиб йўқ қилишда ишлатилади.
Ҳашоратларнинг табиий феромонлари бир қанча компонентларнинг ҳар хил нисбатдаги аралашмасидан иборат бўлади. Баъзи бир компонентлар феромонларни қайси турга хослигини аниқлайди, ҳамда айрим ҳашоратларни танлаб жалб этишда ёрдам беради.
Ўсимликларни ҳашоратлардан ҳимоя этишда синтетик равишда олинган феромонлардан ҳам кенг фойдаланилади. Феромонлардан фойдаланишда асосан уларнинг препаратив формалари ишлатилади. Улар махсус тутқич идишларга, ёпишқоқ қоғозларга жойлаштирилади ва экинзор далаларга ўрнатилади. Феромонларни таъсир даражаси кучли бўлганлиги учун 5-6 та дан тутқичларга солинади.
Феромон - Вертенал. Бу феромон илдиз кемирувчи - типограф қўнғизининг агрегацион феромони ҳисобланади. У учта компонентдан таркиб топган: АИД, ()S-ЦВ, ДМВК, 1:7:150 нисбатда.
АИД - 3-метилен-1,6-нонадиен-5-ол,
ёғсимон, рангсиз, хушбўй парфюмер ҳидига эга суюқлик ()S-ЦВ - S-цис вербенол; 2-метил-6,6-диметил-4-окси-2-норпинен. Оқ рангли, игна баргли дарахтлар (хвой) ҳидига эга қаттиқ ҳолдаги модда.
ДМВК - (диметилвинилкарбинол, диметилбутенол); 2-метил-3-бутен-2-ол. Ўткир ҳидли рангсиз суюқлик.
Ҳашоратлар феромонларининг таркиби углерод занжири С12 - С16 гача (Z ёки E изомерлари бўлган) бирикмалардан ҳам тузилган бўлиши мумкин. Масалан, тут ипак қурти Bombyx mori феромони бомбикол
(10Е, 12Z) - гексадекадиенол
Пахта қурти (Heliotic virescens) феромони:
(9Z) – тетрадеценаль
Мундарижа
1-маъруза. Биоорганик кимё фанининг ривожи, фан бўйича эришилган ютуқлар. Аминокислоталар, номенклатураси, кимёвий хоссалари. Аминокислоталарнинг стереокимёси ……………………………………….. 1
2-маъруза. Пептидлар, пептидларнинг кимёвий синтези. Функционал гуруҳларни ҳимоялаш, фаоллаш ва пептид боғларини ҳосил қилиш усуллари. Пептидларни қаттиқ фазада синтез қилиш ……………… 21
3-маъруза. Оқсилларнинг тарқалиши, биологик функцияси. Оқсилларни тозалаш усуллари. Гель хроматография, ион алмашиниш, гидрофоб ва аффинн хроматографиялари. Оқсилларнинг аминкислота таркибини аниқлаш …………………………………………………………… 31
4-маъруза. Оқсилларнинг бирламчи, иккиламчи, учламчи ва тўртламчи тузилишлари ва уларни аниқлаш усуллари …………………… 39
5-маъруза. Нуклеин кислоталарнинг тузилиши, нуклеин асослари, нуклеозидлар, мононуклеотидлар, АТФ …………………………………… 52
6-маъруза. РНК ва ДНК ларнинг бирламчи тузилиши. Нуклеотид таркиби ва чекка гуруҳлар анализи. Нуклеотидлар кетма кетлигини аниқлаш усуллари ………………………………………………………………………. 59
7-маъруза. РНК ва ДНК ларнинг функциялари. Генетик информацияни узатиш механизмлари. Генетик код. Нуклеин кислоталарнинг икиламчи ва учламчи тузилишлари ………………………………………… 60
8-маъруза. Оқсил биосинтези. Трансляция, репарация, мутация, рекомбинация …………………………………………………………………. 64
9-маъруза. Углеводлар. Моносахаридлар, таърифи ва номенклатураси. Моносахаридларнинг стереокимёси ва кимёвий хоссалари ……………………………………………………………………… 69
10-маъруза. Олигосахаридлар. Олигосахаридларнинг тузилишини ўрганиш методлари. Ўсимлик ва ҳайвон олигосахаридлари …………….. 81
11-маъруза. Полисахаридлар. Полисахаридларнинг тузилишини ўрганиш методлари. Ўсимлик ва ҳайвон полисахаридлари ………………. 85
12-маъруза. Полисахаридларнинг биологик хусусиятлари. Гликозид боғини узувчи ферментлар. Лектинлар …………………………. 89
13-маъруза. Липидлар. Ёғ кислоталари. Физик-кимёвий хоссалари. Нейтрал липидлар, Фосфолипидлар …………………………… 93
14-маъруза. Биологик мембраналар. Сунъий мембраналар. Нерв хужайралари мембраналари. Митохондриялар. Қўзғалувчи ва тинчланувчи мембраналар …………………………………………………………………... 98
15-маъруза. Алкалоидлар, полифеноллар. Табиатда учраши, ажратиб олиш усуллари. Терпенлар ва стероидлар, туркумлари, тузилиши ……………………………………………………………………… 105
16-маъруза. Витаминлар ва антибиотиклар. Антибиотикларнинг биокимёда тадқиқот қуроли сифатида фойдаланилиши …………………. 113
17-маъруза. Пестицидлар, гербицидлар, феромонлар, кимёвий табиати, биологик аҳамияти ва ишлатилиши……………………………… 125
Do'stlaringiz bilan baham: |
