Ma'ruza matni doc

11.4 - савол. Амфибиялар синфининг морфо-физиологик 
хусусиятлари, систематикаси, экологияси, аҳамияти 
Амфибиялар судралиб юрувчилар, қушлар ва сут эмизувчилар билан бирга 
тўрт оёқли (Tetrapoda) умуртқалилар гуруҳини ташкил қилади. 
Амфибиялар умуртқалиларнинг биринчи қуруқликка чиққан синфи бўлиб, 
девон даврида панжа қанотли балиқлардан келиб чиққан. Уларнинг вояга етган 
даври қуруқликда, личинкалик даври эса сувда кечади. Демак, амфибиялар ҳали 
сувдан қуруқликка тўлиқ ажралиб чиқмаган умуртқалилардир. Уларнинг 
номлари ҳам шундан олинган (амфибиос - икки хил ҳаёт кечирувчилар 
демакдир). 
Ташқи тузилиши ва тери қоплағичлари. Таналарининг шакли 
чувалчангсимон ва трапециясимон бўлиб, ўлчами 2-3 см дан 160 см гача, 
массаси эса 5,0 кг гача етиши мумкин. Танаси бош, гавда ва дум қисмларидан 
ташкил топган (кўпчилигида вояга етган даврида дум бўлмайди). Балиқларнинг 
жуфт сузгич қанотлари ўрнида уларда хақиқий оёқлар ҳосил бўлган. Оёқлари уч 
қисмдан: олдинги оёқлари елка, билак ва панжалардан, кейинги оёқлари сон, 
болдир ва панжалардан ташкил топган. Баъзи бир ковлаб яшовчи вакилларида 
оёқлари йўқолиб кетган (оёқсизлар туркуми). Оёқлари тана билан шарсимон 
бўғимлар ёрдамида бирлашиб туради, бўлимлар ҳам бир-бирлари билан 
бўғимлар ҳосил қилиб бирлашган 
Боши тана билан ҳаракатчан иккита энса буртма орқали бириккан. 
Бошнинг ва оёқ бўғимларининг ҳаракатчан бўлиши қуруқликда яшовчи 
ҳайвонларга хос белгидир. Таналари елка-қорин йўналишида бироз яссилашган. 
Бош қисмида кенг оғиз, бурун тешиги, бўртиб турувчи ҳаракатчан қовоқли 
кўзлари ва қулоқ жойлашган. Бармоқларининг учида тирноқлари бўлмайди. 
Амфибияларнинг терилари яланғоч бўлиб, тангачаларга эга эмас. Терисида 
безларнинг кўпчилиги жиҳатидан балиқларга бирмунча ўхшаш. Терилари фақат 
бир неча (бешта) жойи билан бадан (мускул)га ёпишиб туради. Қолган 
жойларида тери эркин бўлиб, халтача ҳосил қилади.Унинг ичи лимфага тўла 
бўлади. Тери ўзидан сув ўтказади ва қон томирларга бой. Тери ҳимоя ва нафас 
олиш функцияларини бажаради. У айириш жараёнида ҳам иштирок этади. Баъзи 
бир амфибияларнинг терисида заҳарли безлар мавжуд.